Sabedes como segue, non? "Soño txuntxurrun verde, soño dentada...". É sen dúbida a canción de berce máis coñecido en eúscaro, e ademais ten como protagonista a Vitoria. Tras un breve estudo, aprendín que Resurrección Mª de Azkue recolleu en 1922 tres versións da canción na súa Cancionero popular vasco: Un en Zegama, outro en Abadiño, e o terceiro en Abadiño, que, con todo, non empeza dando a melodía ás palabras "soño", senón á expresión "oba obatxua". E logo deime conta de que hai outra versión, a de Legutiano e a de Navarra, a de Álava, recollida en 1974, que é a que canta Gorka Knor. O tema é o mesmo en todas as variantes: o pai vai ao mercado a vender á súa nai, a súa muller. E gustaríame centrarme niso, en como se conta unha historia sorprendente en todas as versións ou variantes: alguén –seguramente algunha nena da casa que está orfa ás súas irmás ou irmáns pequenos– conta como foi o seu pai a Vitoria a vender á súa nai.

E.P. hai uns meses Lin o libro Costumes en común de Thomson (versión en castelán do libro Customs in Common, Capitan Swing, 2019). O traballo recolle diversas investigacións e artigos deste historiador. O sétimo capítulo, titulado A venda das esposas, trata sobre os costumes destas vendas en Inglaterra. É certo que se vendían “esposas”. O autor explícanos ao final do capítulo: a "venda de mulleres", entre o pobo da sociedade tradicional inglesa, era unha especie de ritual de separación oficial da parella casada, unha forma de divorcio. Así, o diñeiro posto no comercio era simbólico, e o que compraba á súa muller, normalmente un home ao que lle gustaba a muller, que a miúdo vivía con ela. Tamén hai exemplos que poderían ser a nai dunha muller que levaba ao mercado ao comprador, e tamén os que puña o diñeiro e comprábase a si mesma. É interesante ver E.P. Como Thomson tenta que as mulleres non se convertan rapidamente en vítimas, e que detrás desa "venda de mulleres" as mulleres tamén teñen que dicir e decidir.

Nada máis ler este capítulo veume á cabeza "coa miña nai manda". Estamos ante o ritual tratado por Thompson? Pero non atopei ningunha referencia sobre cuestións vascas ao redor da venda de mulleres. Só sabemos o que di a canción: seguramente unha aia, como lle conta á súa irmá pequena que o seu pai ten que vender á súa nai. Aquela Vitoria da historia é unha praza de mercado normal e unha referencia coñecida, por suposto. Vitoria era o centro comercial tradicional de Euskal Herria. Pero, coller á súa nai na man e vendela alí, como en Inglaterra? Quizais si.

Pero quizais non. Outra explicación que se me ocorre é a que nos leva a situar ao País Vasco dentro do fluxo de información europeo. O certo é que en Francia, como sabedes, adoitan ter moi mala opinión sobre a xente de Inglaterra. Pois crearon unha lenda negra á conta desas vendas de esposas, sacaron papeis de man, fixeron imaxes ofensivas, etc. En Francia conseguiuse dar mala fama ao costume da venda matrimonial inglesa e converterse nun tópico para loitar contra a xente inglesa.

A miña proposta, por tanto, é que esa lenda negra que xurdiu en Francia pode chegar a ser coñecida por alguén de Euskal Herria e desde alí inventar unha canción, unha canción de soño máis eficaz, máis concretamente. O bebé do noso anónimo autor escoitaría e pensaría a canción: "Bo, eu polo menos teño aquí á miña nai, á beira. En comparación estou bastante ben", e durmíase tranquilamente. E á noite seguinte quizais o volvería a pedir, e despois de anos cantar a mesma canción á hora de durmir aos seus fillos... e así se fan, pasan as xeracións, veñen xeracións, popularizan as nosas cancións.

Con todo, a miña pequena teoría é só unha hipótese. Por iso gustaríame aproveitar esta columna para preguntar a vostedes, aos lectores, si saben algo sobre este tema... alguén coñece outra versión da canción do soño? Algún dato sobre a venda de mulleres en Euskal Herria? No seu caso, agradeceríalles que fixésennolo chegar.