A pesar de que na historia do noso país durante o século XX os acontecementos da chamada Guerra Española 1936-1939 son coñecidos en xeral, perdéronse moitos detalles. Fai 40 anos decidiuse non investigar o sucedido na guerra. Os políticos tomaron esta decisión e a universidade mirou para outro lado, coma se non fose o seu labor. Fóra dos traballos duns poucos investigadores, a universidade, en xeral, deixou fóra da Historia Contemporánea o sucedido no 36-39. Por iso, hoxe, 83 anos despois, seguimos investigando estes sucesos.

Hai uns anos comezamos a investigar o sucedido nos arredores de Hernio durante a Guerra de España. Así diciamos nos libros sobre a Comandancia de Azpeitia e o Sistema de Defensa Saseta sobre Mikel Alberdi:

«Por tanto, hai que sinalar que a Xunta de Defensa de Azpeitia limitouse desde o primeiro momento a consolidar a gran superficie que controlaba e a desenvolver as milicias vascas baixo o mando do capitán Saseta. O capitán Saseta foi nomeado comandante en xefe das milicias con ese obxectivo e, en moitas frontes, máis que un ataque, dedicáronse á resistencia. Murumendi, Beizama, Bidania-Goiatz e Hernio foron os encargados de controlar as primeiras accións na liña defensiva sur-sueste.

Grazas a iso, as milicias vascas situáronse ás portas de Tolosa, que estaba ocupado desde o pasado 11 de agosto. Nestas actividades bélicas foi fundamental que os montañeiros de Euskal Mendigoizaleen Batza coñecían moi ben os arredores. Aqueles montañeiros perderon ao seu máximo mandatario, Mikel Alberdi, nunha das súas incursións en Bidania, o 16 de agosto».

«Nacido en Madrid en 1907, foi o primeiro gudari morto na Comandancia de Azpeitia, pero Mikel Alberdi vivía en Tolosa. Foi un dos principais dirixentes da Xunta de Gipuzkoa Mendigozales (GMB). O 15 de agosto de 1936, cando dirixía uns 300 montañeiros, faleceu nunha incursión en Bidania. Así, Mikel Alberdi converteuse no primeiro gudari declarado morto na fronte de guerra. O seu cadáver foi trasladado a Azpeitia, onde foi velado pola Policía Municipal de Donostia-San Sebastián. Logo foi enterrado en Zarautz».

Hai que entender que tanto as testemuñas como os que estiveron alí dixeron que Mikel Alberdi foi asasinado en Bidania e que todos os demais seguiron esa versión. Así o expresaron os documentos escritos naquela época: todas as necrolóxicas, os documentos de defunción redactados nos xulgados de Bidania e Tolosa, así como os documentos da diocese de Zarautz.

Foi asasinado en Albiztur, non en Bidania

Meltxor Otamendi, residente en Tolosa, explicóunolo así despois de comezar as investigacións e escavacións no sur de Hernio.

Meltxor Otamendi explicounos aos membros da Sociedade de Ciencias Aranzadi que estamos a analizar o Sistema de Defensa Saseta os acontecementos que tan ben lembra. Desde o grupo de investigación temos que agradecer a Otamendi o seu testemuño.

Bidania é o pobo natal de Meltxor Otamendi, e crese que Alberdi foi asasinado cerca do caserío Berazeaga, no que naceu. Explicounos claramente onde vira o rastro de sangue que deixara Mikel Alberdi e a cruz de madeira que puxera o pai de Meltxor no lugar onde lle mataron, e como rezara varias veces naquel lugar.

No límite entre Bidania e Albiztur levántase unha parede de pedra, marcada en vermello na imaxe inferior. Á esquerda da Rarra atópase Bidania e á dereita Albiztur. Na foto, diante de Meltxor Otamendi está o lugar onde mataron a Mikel Alberdi, por un metro en terras de Albiztur.

E así teremos que escribilo e ensinalo a partir de agora.