argia.eus
INPRIMATU
DAS PALABRAS AOS FEITOS (II)
Primeira Escola de Bertsolaris: O eúscaro déronllo ao pobo
  • O euskaltzale e bertsolari de Arrasate Patxi Goikolea di que o eúscaro é o noso tesouro e que hai que difundilo ao pobo. Ten claro como: a través do bertsolarismo. Cumprirá 89 anos, pero di que segue igual que antes. En 1974 xa o viu claro, e creou a primeira bertso eskola xunto a Juanito Akixu e Xanti Iparragirre, ao redor da ikastola Almen de Arrasate. Volvemos a vista atrás, e aínda que coa idade admite que o seu “cámara de paxaros” está a envellecer, lembra con todo detalle o vivido e o devandito.
Leire Artola Arin 2022ko apirilaren 05
Arrasateko Almen ikastolan hasi zuten lehen bertso eskola. Argazkia: Bertsolari aldizkaria.

Os creadores da primeira escola de bertsos do mundo non eran conscientes da importancia que tería en Euskal Herria. Patxi Goikolea di que non fixeron milagres Juanito Akixu, Xanti Iparragirre e o tres: “Empezamos a difundir o bertsolarismo e a xogar; nada máis”. Con todo, desde o principio decidiron que transmitir o bertsolarismo ao pobo sería unha carreira de moitos quilómetros, e estableceron un obxectivo de dez anos, “sen deixalo despois de cinco anos, aí, empuxando”. A outros once quilómetros da meta, pon en valor as escolas de bertsolarismo actuais. “A nosa semente estendeuse no País Vasco, e iso é algo belo”.

Goikolea céntrase na transmisión e, tal e como destacan os antigos alumnos da primeira escola de bertsos de Almen, o bertsolarismo, o eúscaro e a tradición estendéronse máis ao pobo que á persoa. E di que a mellor maneira de chegar ao pobo é ir ás escolas. Alí foi aos pais e profesores de Almene para proporlles que comezasen as clases de bertsos. “Dixéronme: ‘Como o imos a facer, que non se fixo nunca’. Bo, pois empeza”. Empezaron coas palabras e os xogos de palabras.

Os máis pequenos animáronse a participar nas actividades que se realizaban fóra da escola, e o primeiro día participaron 75 persoas. A transmisión máis habitual é a de adultos novos, pero Goikolea lembra que na década dos 70 os nenos transmitiron o bertsolarismo aos adultos, que ían a casa e cantaban aos seus pais os vellos versos apresos. Txirrita, Xenpelar, Pello Errota, Bilintx… O que Goikolea escoitou á avoa ensinou aos alumnos da escola de bertsolaris, e eles aos seus pais.

Facer bertsozales e crear bertsolaris

Ao dar o primeiro paso, viron a facilidade dalgúns dos mozos para os bertsos e o seguinte paso foi avanzar con eles. Quixeron crear bertsolaris e, entre outras cousas, pediron a Abel Muniategi que lles axudase a ensinar as bases do bertsolarismo. Nun librito colocou o verso na medida, a rima, a pausa, a melodía. GOIKOLEA destacou o traballo realizado por varios euskaltzales e bertsolaris na creación das bertso eskolas, e lembrou que o material foi creado desde a nada. Cada un deles ofreceu ao pobo a sabedoría do bertsolarismo.

Aprender, traballar. É o que fai falta para ser un bo bertsolari, segundo Goikolea. Di que os bertsolaris de hoxe en día teñen máis facilidades que afección, a diferenza do que ocorreu a principios dos 70. Pero empezaron, empezaron e aos poucos fóronse ampliando os recursos. As bertso eskolas abríronse en sete territorios, e con elas o eúscaro. Admira aos bertsolaris e aos que cantan “bertsos extraordinarios”: Di que Lasarte era un bertsolari “perfecto” e que Saioa está namorada de Alkaiza. “Cando lle coñecín díxenlle que facía versos moi bonitos, que tan fácil e tiernamente. Nerea Ibarzabal tamén é xenial”. Subliñou a mellora que fan os mozos en pouco tempo, “porque o traballan”. Goikolea perdeu un campionato escolar, o do ano pasado, debido á pandemia, segundo confirmou o club. Non falla, segue o iniciado.

Foto: Dani Blanco

Do berce en eúscaro

“Nós sempre fomos moi euskaltzales, desde o berce vivín en eúscaro”. Non lle parece que teña problemas para vivir en eúscaro, pero recoñece que participou en numerosas reunións clandestinas durante a ditadura. Para que? “Para impulsar o eúscaro-e”. Era, pois, un traballo de sombras. Lémbrase a sandez coa que viviu o eúscaro desde sempre: “Cuns 13 anos fun a unha tenda e dixen: tedes libros en eúscaro? E non había nada! Imaxinade como o viviamos nós”.

Da mesma maneira, Goikolea encargouse de dar o salto á Korrika. Non ten que correr para cumprir o obxectivo que ten AEK: normalizar e estender o eúscaro ao pobo, para que o eúscaro estea ao alcance de todos. 20. No transcurso da Korrika realizóuselle unha entrevista especial e, ao fío da mesma, enviou un punto desde Arrasate, coma se fose a mensaxe da testemuña, até Eskoriatza. Alí foi recibido por Xanti Iparragirre que respondeu:

“Nós tamén temos/ unha chea de quilómetros”, Goikolea. Iparragirre prosegue: “Korrika ou amodo/ en busca de futuro/ Bertsoakin euskara/ que se fortaleza/ cun só obxectivo/ Hiruko umila/ Patxi eta Juanito/ moitas grazas por vós”. O xornalista terminou: “Patxi, Xanti, Juanito/ moitas grazas a vós”.