Crises financeiras: un patrón que se recupera

En América do Sur as crises repetíronse unha e outra vez e parece que estamos ante un novo ciclo de crise. As crises bancarias, as crises vinculadas á débeda externa, as crises da balanza de pagos, é dicir, as crises financeiras, foron frecuentes na maioría dos países. Os seguintes tipos de crises están relacionados cos ingresos de capital asociados aos ciclos financeiros internacionais: De 1873, Gran Depresión (anos 30), dos 80 e de 1997, sen contar a Gran Recesión actual.

Con todo, foi entre os anos 1980 e 1990 cando se produciu o peor rexistro da historia do país. O PIB deste grupo de países pasou dun 121% a un 98% da media mundial do PIB. En comparación co nivel de PIB per cápita dos países desenvolvidos, América Latina pasou do 34% ao 26%. Outro posible período similar pode ser o comprendido entre 1998 e 2003, aínda que o impacto foi menor.

A crise dos anos 80 afectou a 18 países da rexión. En comparación coa Gran Depresión, había moitas institucións internacionais, pero isto non serviu para nada, xa que a misión destas institucións internacionais foi obrigar a estes países a pagar a débeda e a aplicar as políticas económicas que favorecían a recesión.

Antecedentes da crise de débeda

Para deixar atrás a crise dos anos 1930, seguiron un modelo de industrialización liderado polo Estado. Os neoliberais criticaron este modelo, porque se baseaba na falta de disciplina económica e nos altos aranceis, porque era un modelo que requiría unha gran participación do Estado, mentres que a esquerda criticou que o modelo non superaba a dependencia externa e non servía para romper vellas estruturas sociais.

Si analizamos as críticas neoliberais, a falta de disciplina macroeconómica foi menos xeneralizada: Arxentina e Brasil eran os que menos disciplina marcoeconómica tiñan; si falamos de inflación, a volta ás taxas normais conseguíase moi rapidamente. O gasto público creceu nese período (1950-1980), duplicando o peso do Estado no PIB, pasando do 12% ao 22%. Con todo, este aumento de peso financiouse con impostos, mantendo o déficit público dos Estados entre o 1 e o 2%. Os desequilibrios externos eran habituais en todo o mundo: o problema máis importante produciuse entre 1974 e 1980, xa que se reduciu o crecemento, pero estes desequilibrios externos non. A modo de exemplo, comparaban Brasil con “Tigres asiáticos”. O fenómeno desencadenamento da crise foi a facilidade de acceso ao financiamento externo, que foi moi difícil de conseguir desde os tempos da Gran Depresión.

Preparando a crise

Na década dos 70, liderados polos grandes bancos, facilitáronse as formas de financiamento a nivel internacional, vinculando os tipos de interese destes préstamos aos mercados interbancarios. A competencia oligopolística entre os grandes bancos conduciu a unha gran cantidade de diñeiro, co obxectivo de manter a participación do mercado. A outra cara da moeda foi a generalización do déficit externo e fiscal, o que sucedeu en case todos os países. Así, os bancos arriscaron máis para facer máis diñeiro.

Doutra banda, xeneralizouse unha tendencia neoliberal de moda: a liberalización dos mercados financeiros, inicialmente a nivel estatal. Os países de América Latina foron pioneiros nisto. Ademais, as ferramentas para evitar a fuga de capitais eran escasas, xa que, segundo a teoría, o mercado financeiro debe ser autorregulado. No momento da crise, a fuga de capitais provocou estragos nas economías domésticas.

En resumo, máis que o modelo de industrialización, a debilidade dos sistemas financeiros e o déficit externo dos diferentes Estados, facilitaron a crise, é dicir, a orixe dos problemas veu da macroeconomía, non do modelo de industrialización impulsado polo Estado.

O punto de inflexión deuse a finais de 1979, cando a Reserva federal estadounidense elevou os tipos de interese para frear a inflación interna. Isto deu comezo a un efecto dominou.

A crise chega

Ao aumentar os tipos de interese, varios países de América Latina non podían pagar as súas débedas. A isto hai que engadir a caída dos prezos das materias primas, a base de moitas economías. Estes dous factores mantivéronse durante 25 anos, aínda que isto non se mencione moito. Historicamente, nunca se mantiveron os altos tipos de interese internacionais a tan longo prazo, nin se estableceron relacións de intercambio negativas.

Tal e como apuntou o economista Carlos Díaz-Alejandro, o que era posible para controlar a recesión foi transformado nunha grave crise de desenvolvemento, ao aplicar unha reforma das normas financeiras internacionais e políticas económicas que favorecían a recesión. Aplicouse a Axenda neoliberal (Consenso de Washington), que posteriormente foi aplicada polo Fondo Monetario Internacional e o Banco Mundial en varios países, así como na Unión Europea.

Respostas

Ante a crise, as respostas máis habituais foron dúas: estimular a demanda e destruír as forzas produtivas. En América Latina impulsaron esta segunda, a través de políticas de axuste.Cales son as súas bases? Axuste, salario e crise na economía mundial pódese clasificar en catro apartados.

O primeiro baséase no axuste contra o emprego (e os traballadores). Isto inflúe na distribución da renda, reducindo a participación dos traballadores e deixando fóra do desenvolvemento económico. En segundo lugar, a pesar de recuperar o nivel de rendibilidade, non chegamos ao ritmo de acumulación anterior, deixando en mans duns poucos a capacidade de aforro e reducindo as posibilidades de investimento produtivo. En terceiro lugar, e como consecuencia do anterior, increméntase a presión de incluír dentro desas lóxica áreas fóra da lóxica dos beneficios mediante privatizacións ou saqueos de recursos naturais. E en cuarto lugar, increméntase a importancia das finanzas, o que aumenta a presión de desregulación, fomentando as burbullas especulativas.

Isto viviu durante a Década Perdida América Latina; tamén nos países nos que se aplicaron este tipo de políticas. Con este modelo, as xeracións vindeiras viven peor que as anteriores e, ademais, pon en cuestión o propio modelo capitalista, impulsando a súa vulnerabilidade, pondo en cuestión a súa viabilidade. Os expertos repiten a crise de América Latina, pero a clave está en aplicar as políticas neoliberais de sempre ou que sexan realmente efectivas para os traballadores e os pobos.

Esta noticia foi publicada polO Salto e trouxémola a ARGIA grazas a licénciaa CC-by-sa.