A duras penas tocaba o sol, ás primeiras horas da feira estaba doce baixo a carpa, ao abrigo, fortificado entre libros e discos integramente en eúscaro. Había moitos postos no interior, nos que a sirena era máis que unha escusa para protexerse do sol. Claro, o momento do delito acabou cando a propia carpa quentouse, e entón viñeron comeríalas. Os vendedores e visitantes tiveron que sobrevivir como tomates e pementos do invernadoiro e sorrir á xente, entre eles alguén falou antes de que estabamos exentos de sorrir baixo a protección dos bicos.

Bañarse na praia de Ziburu era unha acción moi pracenteira e agradable para escapar da calor baixo a carpa, pero máis preto, máis alcanzable, a brisa de mar chegaba moi ben ao par de tablados situados no atrio da feira, para refrescarse en tamaño. A acción improvisada de bertsolaris e debuxantes era a que máis gustou. E co espazo, si podíase baixo a sombra da... Que belo cheiro a touciño e a tallo, que penetraba polos buracos do nariz até o fondo, até sacudir os callos, cantos diría. E aínda que non se escoitou en voz alta, os amigos que traballaban como voluntarios entre ferros e cambales de ferro notaron que a xente tiña fame. Para axudar ao tallo, á beira, podíase pedir algo na barra da txosna para refrescar a garganta. Seguro que alguén do outro lado do Bidasoa pensou que o vaso da federación de ikastolas de Seaska era demasiado pequeno para o seu apetito de sede. Non porque entrase pouca cervexa, senón porque a xente tiña que refrescar a garganta. Ou preguntando a alguén, respondería a ambos.

Mentres, neses metros cadrados, máis dun neno estaba mudo. Seguro que estarían cansos porque, ademais do efecto da calor, desde primeira hora da mañá, as emocións afloraron bastante no espectacular Makilakixki, a Vella Fonte de Ziburu. Os artistas Maddi Zubeldia e Bernadette Luro deron o mellor deles e conseguiron pór no canto aos máis pequenos da casa que se achegaron a Ziburu con gran mérito. Os máis pequenos estiveron en Firin-Fara, encantados; non puideron deixar de ver a algúns nenos e nenas que, seguramente, nas rúas de Ziburu non viviron ese tipo de sesións en eúscaro ao longo do ano.

Por tanto, ao mediodía, dalgunha maneira esperábase que os nenos non fixesen demasiados casos ás figuras dos bertsolaris que crearon con Maurizia, o alcalde de Pamplona, o patriarcado e o feminismo. Con todo, por baixo do chapeu borroso e ancho, os nenos observaban con atención os debuxos de Marrakatue e Aitor Brincherina, pero non sabemos si observou algunha semellanza coas belas e intensas rimas de Maddalen Arzallus e Unai Iturriaga. Seguramente Adur Larrea mostraba ao público nas palabras que falaban para o bertso, nos carteis, sen saber que puña, vivirían doutra maneira o programa Bozoka. Pero dá igual: o verso e o debuxo casan ben, e axudados pola calma e a proximidade que transmitía o relator, ofreceron un espectacular espectacular nos momentos previos á pausa do mediodía. Formaron unha elegante praza.

Conversación demasa entre libros

No reino dos libros e discos, mentres tanto, os membros de ARGIA, que cumpriron a función de abanico, repartíronse na entrada da feira. “Protexe o xornalismo independente” ou “protexe do sol antes de golpes de calor”. Pero non se produciu nin se produciu ningún drama. A xente dos postos de humor, e como o tempo, a xente quéntase. E fame, fame de libros e discos.

Dúas simpáticas e formidables esposas da asociación Baltsan que fixeron o reconto dos visitantes non se fixaron nin quixeron na territorialidad, pero tamén detectaron que, do mesmo xeito que a percepción deste xornalista, as que máis estaban famentas eran as que máis viven ao norte do Bidasoa. Era evidente que a Feira de Ziburu é unha das poucas opcións da comarca para acceder a libros en eúscaro. Outra opción é a tenda Elkar de Baiona, ou a libraría Menta de café de Ortzaiz, que non é outra cousa fixa no País Vasco que agrupa tres territorios. Para dar resposta a esta necesidade xurdiu a Feira de Ziburu, e por cuarto ano púxose de manifesto a necesidade da xente.

A outra necesidade que satisfai a feira, aínda que sexa por un día, é o encontro entre editoriais, culturistas e creadores, e máis aínda o das persoas de ambos os lados do Bidasoa. Lucía Etxezaharreta dicía que na mesa redonda da mañá parece que o Bidasoa está a expandirse, é dicir, que sentimos máis afastados e que non debería ser así. Que sirva, por tanto, para iso. E tamén para reflexionar sobre como afrontar o problema, que quedarnos na satisfacción dun día de respiración.

Neste tipo de feiras e encontros, o encontro humano de vellos amigos vive un intenso tráfico. É dicir, sen dúbida, no relato, cocientes, a Feira de Ziburu está a un nivel moi alto de “canto tempo non ves”, “en que o manexas”, etc. (nin o festival EHZ queda atrás, e na Feira de Durango, máis en cantidade, pero é demasiado masivo para que os faladoiros sexan longas e serias). É dicir, que Ziburu converteuse xa nunha cita estable para os encontros de xente do mundo cultural. E en Ziburu reúnese xente que pensa moito e forte, así se nota e cheira no ambiente. Sendo todo menor, é máis fácil de ver e non fai falta azar, porque non é algo puntual. Levántase un pouco a cabeza dos libros e discos, mírase cara á contorna e confírmase a crenza de que nese par de entradas á carpa están a charlar Koldo Izagirre, Joseba Sarrionandia e Pello Zubiria. E exemplos como este, mil.

Estas interseccións tamén serven para desvirtuar ás persoas. A Feira de Ziburu ofrece a posibilidade de pór cara ao que non se viu nunca, por email, mensaxes e chamadas telefónicas, así como tocar con mimo dous bicos, abrazos e brazos para despedir. Este tipo de encontros tamén serven para estar ao tanto dos demais, para darse conta de que non sei quen sabe que vai facer. Son predicións, polo menos predicións de intencións, a escusa para favorecer a relación e a afinidade.

Por encima de toda perspectiva capitalista e consumidora da compravenda, a feira é tamén un punto de encontro, evidentemente. A escusa para unir aos dous lados do Bidasoa, para reducir a anchura do Bidasoa, e para dar un respiro a aqueles que non teñen apenas espazo respiratorio.

A continuación detállanse algunhas actuacións concretas:

"O meu amigo Mark"

"A Asociación Baltsan pediume que me asesorase para un cambio de rumbo e veño aquí a dar as explicacións". Isto é o que puxo en marcha a sesión de humor a autora e dramática Maryse Urruty ante un público que tiña moito traballo por manter a habitación da sobremesa. Pero ao final fíxose bastante risa. E é que, cunha visión moi comercial, cun perfil capitalista apaixonado, Urruty argumentou que hai que botar unha ollada á cultura en eúscaro. Con humor, claro.

En esencia, Urruty dixo que temos que crear un "business vasco". E como facelo paso a paso, o granjeó así porque o obxectivo é facer best sellers. O primeiro que hai que facer é enviar ao escritor vasco ao exterior –Kirmen Uribe é un bo exemplo, tamén o de Joseba Sarrionandia, e evidentemente desde que volve a Euskal Herria non publicou nada–. A continuación, elixe o tema: os temas tradicionais e históricos teñen encanto, pero hai que incluír dramas románticos por sexo.

"Amigos, open your mind". Eran as recomendacións do seu amigo Mark, Zuckerberg. Nun programa de humor de pouco máis dun cuarto de hora, moi exixente e cos coitelos lanzados un tras outro, Urruty deixou ao público en risas.

Cómic Ño

O último libro de ARGIA saíu da imprenta e en apenas tres días chegou a súa primeira feira, e tivo nun puñado bastante venda, xa que ao lector vasco está a gustarlle o formato cómic. Ademais, co bertsolarismo e o feminismo como tema, lese aínda máis.

Eli Pagola e Maitane Gartziandia presentaron o libro na carpa pequena ante decenas de persoas e coñecidos. "Pagola destacou que estudan as relacións de poder e os impactos de xénero", mentres que Gartziandia destacou que son "cuestións que requiren tons coloridos".

(Se aínda non o conseguiches, aquí tes a oportunidade)

Nostalxia non se vende o libro

O segundo libro do novo escritor Xan Idiart foi publicado na primavera polo editorial Maio e o propio editor, Luzien Etxezaharreta, uniuse á charla.

Desde o humor, do humor negro, da ironía. "Contos absurdos", segundo Idiarte, porque non teñen relación entre eles. A través dunha serie de personaxes, interpreta diferentes perfís da vasquidad no libro.

No seu libro utiliza o euskara batua, porque recuperou o eúscaro aos 15 anos, e por iso cre que se mantivo unificado.