A pesar de que pasaron dous séculos, o problema dA Plutónica non se pode deixar desvanecer no pozo do esquecemento. Ademais de 200 anos atrás para coñecer a historia dA Plutónica, debemos remontarnos alén do océano, Montevideo.

Os irmáns José Rosendo e Valentín Ayllón eran impresores, chegados a Montevideo desde o outro lado do río A Prata en 1821. Non fai moito, os españois fóronse de Uruguai, pero os brasileiros ocupárona e unírona ao imperio co nome de Uruguai “Provincia Cisplatina”, a pesar da resistencia dos uruguaios. Nesta complicada época política, os irmáns Ayllón fixeron un gran traballo, xa que da súa imprenta de Montevideo saíron varios xornais, entre eles A Aurora, O Pampero, O Cidadán, que se publicaban na imprenta dos irmáns.

Hai douscentos anos, en xullo, os irmáns Ayllón publicaron unha oda, un longo poema político rimado, dun autor descoñecido, ou de varios: A Plutónica, Oda dirixida a Plutón, leva unha nota ao pé onde se indica que o poema é de 1816, época na que os españois dominaban aínda en Uruguai. Seguramente non era máis que un truco para evitar problemas cos dirixentes brasileiros. Si o/o autor/é, ou os/os autores/as, sabían que para entón xa transcorreran moitos anos, o noso/a Gabriel Aresti dicía: “A poesía é un martelo” e gardouse coa prudencia de quen collía a man ao compañeiro do martelo. En calquera caso, este poema de oito páxinas e de linguaxe culta é un poema irónico contra toda monarquía, pero que, como é necesario, non evita as palabras vermellas, unha mostra nesta parte da estrofa 18:

“Ata que a coroa asumida,

o sétimo Fernando

hoxe cínguea absoluta

con todo de ser fillo de p...”

A oda crítica sobre o Fernando VII.aren de España era, en definitiva, unha crítica contra todas as monarquías, e así o entenderon as autoridades brasileiras. A conversión do xornal en altofalante de crítica política polos xornais da época non foi do gusto dos monárquicos poderosos. O Febo Arxentino foi pechado o 2 de agosto polo gobernador, e mesmo o 26 ordenou buscar e requisar todos os exemplares dA Plutónica, aínda que os soldados tiveron que desprazarse a domicilio por violación da Lei de Imprenta. A represión dos irmáns contra A Plutica provocou que a imprenta fose pechada varios días e sufrise graves danos económicos.

Os irmáns Ayllón, vítimas involuntarias e, ao mesmo tempo, loitadores da liberdade de expresión, desapareceron repentinamente como un motu propio. Onde? Para entón xa era independente de volta a Arxentina, alén do río A Prata? Polo océano a este lado? Quen sabe. Posteriormente, o propio liberador, Simón Bolívar, deu a orde de buscar aos seus irmáns para que lle axudasen, pero non o conseguiu.

Ao redor dA Plutónica reunir cuestións como o poder revolucionario do discurso e o comportamento represivo por parte dos poderosos; a forza salvaxe da censura e o gran sufrimento e firmeza das súas vítimas. A pesar da dureza da censura e da violencia dos imperialistas, os uruguaios conseguiron, non sen problemas, ser nación ao cabo dun ano, segundo recóllese na Constitución de 18 de xullo de 1825.

Para que traer unha causa de fai 200 anos e, ademais, do outro lado do océano? A resposta deuna un comunista portugués, José Saramago:“Hai un devandito que é falso e corrente: pasado, pasado, pasado, pasado. Pero o pasado nunca vai, se algo non vai é pasado. O pasado sempre está presente. Somos a memoria de nós mesmos e dos demais. Somos a memoria que temos”.

Fai 25 anos as forzas armadas da Coroa de España pecharon o diario Egin e o Euskaldunonon hai vinte anos –e non viuse unha metáfora, si non, a coroa do logo da Garda Civil–, detiveron a 11 persoas, torturado e fixeron pasar o inferno que non sufriron os irmáns Ayllón. Para ver exemplos de abuso e de censura das monarquías non fai falta retroceder 200 anos nin remontarse máis aló dos océanos.

Josu Jimenez Maia, poeta