26 de abril. Un ano máis, en Gernika organizaron multitude de actos para lembrar a masacre e a destrución da aviación alemá en 1937. Como é habitual, o son da sirena de Astra soou ás 15:45, do mesmo xeito que o fixo fai máis de oito décadas cando os avións fascistas achegábanse, e os cidadáns percorreron as velas á noitiña.

O 6 de abril de 1937 a Lexión Cóndor Alemá e o avión italiano Aviazione Lexionaria puxeron a Gernika en chamas e destruíron o 85% dos edificios do pobo; estímase que os mortos superaron os 2.000.

Dando voltas co relato

Como todos os anos, fíxose unha ofrenda floral aos mortos en ataque, e este ano ademais, o ministro de Presidencia do Goberno de España, Félix Bolaños, asistiu por primeira vez a un alto representante do Estado español. Pedro Sánchez anunciou ademais que Gernika será “o lugar da memoria”.

Pero a actitude do Goberno español non é suficiente para o presidente da CAV, Iñigo Urkullu, e pídelle un xesto para recoñecer a “dor causada”. EH Bildu, pola súa banda, pediu ao goberno de Sánchez que recoñeza a súa responsabilidade na masacre.

"É unha honra estar aquí, en representación do Goberno lexítimo da República que atacaron co bombardeo", di Bolaños. Para moitos, vir dicir iso a Gernika foi como un coitelo. Pola súa banda, Eneko Andueza, secretario xeral do PSE-EE, non o fixo, e pediu que "non se manipule a historia" a quen esixen desculpas ao Goberno de España.

Unha vez máis a loita do relato. Quen é o herdeiro do actual Goberno de España? Da república democrática? Ou deixou todo ben vinculado ao réxime de Franco? Para responder a esta pregunta só hai que ver como se fixeron as cousas na transición.

Pero a memoria e o recoñecemento non son só algo que corresponde ao Goberno de España. Esta masacre foi executada directamente e a sangue frío pola aviación alemá Luftwaffe, pero entre os alemáns Gernika apenas é o título dun cadro.

“Outros Guernica”, exterminados pola Lexión Cóndor

Así o di a xornalista Carmela Negrete en Contexto. Na súa ampla reportaxe O ‘Guernica’ ou a punta de icerberg (‘Guernica’ así izeberga punta), a Lexión Cóndor analiza a súa visión alemá da participación da Lexión na Guerra de 1936 e afirma que o Guernica de Picasso pasou a ser “a única imaxe da participación alemá de Hitler no Estado Collado de Franco”.

Os medios de comunicación e os museos daquel país obviaron en parte todas as masacres practicadas pola aviación nazi no País Vasco e nos territorios do Estado español, aínda que desde agosto de 1936, case desde o inicio da guerra, Hilter enviou aos “voluntarios” da Lexión Cóndor para protexer o alzamento militar.

Segundo Xabier Irujo, investigador da Universidade de Reno, Luftwaff realizou polo menos 650 bombardeos no País Vasco e utilizou o territorio como lugar de experimentación. Un mes antes que Gernika, os avións alemáns esnaquizaron Durango, e logo Eibar e outros pobos. Por tanto, moitos outros “Gernika” foron tamén obxecto da Lexión Cóndor.

Ensaio matinal en Munitibar

O bombardeo de Gernika pola tarde, unhas horas antes, foi atacado en Munitibar polos bombardeiros Junker 52 da Lexión Cóndor e polos avións de caza Heinkel 51. Lanzaron bombas e disparos sobre a poboación, e ademais de destruír moitos edificios, mataron a varias persoas: “Descargando zian ta atza itzulta. E chamabámonos “cacos” etorten, con ametrallador e… acabouse (…) Horre empezou polo goix. Despois de Arrtsaldiak tomaron o xuramento do Nadal e despois bombardearon Gernike. Primeiro Munitxibar e logo Gernika”.

Así recolle as palabras de Juana Bollar, testemuña do ocorrido en Munitibar. Munitibar foi presentado o domingo 26/04/1937. Libro de crónica dun ataque aéreo que recolle, a través de numerosos testemuños e documentos, ocorrer en Munitibar e os seus arredores en abril de 86 anos.

O Parlamento alemán pediu perdón oficialmente ao pobo de Gernika en 1997. Pero, segundo explica Carla Negrete, profesor de historia da Universidade Autónoma de Barcelona, David Alegre, “a focalización do interese político en Gernika, por influencia de Picasso, non é casual, é un artefacto de fume que pretende bloquear o debate público, sobre a responsabilidade de Alemaña na abolición da república democrática do [Estado español]”.

A indiferenza alemá

Para Negrete, aínda que Alemaña se considerou en moitas ocasións como un modelo para traballar a memoria histórica, neste caso está moi lonxe desta afirmación. Os arquivos da Lexión Cóndor desapareceron e cando lles pediron información sobre os seus actos, como fixo o Goberno de Asturias, responderon que non hai investigación das administracións alemás.

É máis, di Alegre que a sociedade alemá ultimamente tende a ser “indiferente” aos crimes que se cometeron en nome do seu país, e destaca máis o sufrimento dos alemáns durante a Segunda Guerra Mundial. Así, moitos ven a historia da Lexión Cóndor tal e como explicaron os seus protagonistas: “Como unha aventura simpática”.

Talvez así se entenda que toda unha avenida de Berlín, a Spanische Alle (Avenida Española) mantén ese nome. En xuño de 1939, miles de soldados da Lexión Cóndor desfilaron fronte a Adolf Hitler na Porta de Branderburgo, e para homenaxealos puxeron ese nome á avenida. “Unha pequena praza veciña leva o nome de Gernika”, explica o xornalista.