Reuníronse seis mans, e non todas, para levar a cabo o cómic Mikel Laboa (Elkar): Harkaitz Cano, Unai Iturriaga e Joseba Larratxe. O resultado do traballo de catro ou cinco anos, presentado en novembro deste ano, chamará desde o principio a atención do lector, xa que as primeiras páxinas da historia están contadas como un western.

En canto ás imaxes, no libro aparecen tres ou catro Laboa diferentes, adaptados ás distintas épocas do artista. Xunto a eles, o cantante do barrio do Antigo tivo as súas viaxes: Non Dok Amairu, Jose Luís Zumeta... Si buscas un cómic útil para a transmisión cultural, esta é unha boa opción.

Dun artista que xa temos que considerar clásico da nosa música, a un clásico do cómic: Maus, publicado por Art Spiegelman en 1991, e traducido por Julen Gabiria, agora temos a oportunidade de ler en eúscaro, publicando as incansables editoriais Astiberri. O cómic conta dúas historias paralelas: A relación de Spiegelman co seu pai e os que este viviu nun campo de concentración nazi.

II. Spiegelman elixiu unha forma orixinal de contar as barbaries da Guerra Mundial: representar a todos os personaxes como animais humanos. Os xudeus aparecen como ratos nesta obra, os alemáns como gatos, os polacos son porcos, as franceses ras, os británicos como peixes, etc. Con este recurso, Spiegelman soubo reflectir a desindividualización que foi imprescindible para poder levar a cabo o Holocausto, mostrando que o cómic é capaz de contar as historias máis dramáticas sen renunciar ás convencións gráficas que lle son propias, reivindicando o xénero autónomo.

Durante o confinamento, Usue Egia comezou a debuxar cinco horas ao día como exercicio de autoconocimiento, sen ningunha intención especial de publicar ese traballo. Pero estes traballos foron adquirindo unha forma máis concreta e acabaron sendo cómic até o collado da auga, en Denonarte, coa axuda da bolsa Sor(s) leku de Durango.

A pesar da súa orixe no confinamento e o desconfinamiento, este non é un cómic sobre a pandemia: a través deste parón, o lector atopará as vivencias dunha muller duns 30 anos, nun traballo que atravesa numerosas referencias culturais. Frustracións, humor e fantasía con cancións como Chavela Vargas, Henry Purcell ou Nacho Vegas.

En canto ao xénero dos cómics autoficcionados, podemos mencionar tamén a un autor italiano que traballou esta liña nos últimos anos: Zerocalcare (Michele Rech). O seu último traballo, Non sleep till Shengal (Farmacia Negra), foi publicado en eúscaro pouco despois da súa publicación en Italia, grazas á tradución de Koldo Izagirre. Pero esta vez, a diferenza doutros cómics que puidemos ler en eúscaro, como Hondamuina ou o adiviño do Armadillo, o protagonismo non o terá Cero, senón o pobo kurdo.

Este cómic é unha crónica sobre os Ezidiarras que en 2014 lograron escapar do xenocidio do ISIS, en parte relacionado con Kobane Calling do mesmo autor. Ademais de saír do buraco do inferno, o cómic italiano ha dado todo protagonismo a un pobo capaz de idear unha nova organización social no medio da nada, completando un relato duro e épico, pero tamén cunha marxe de humor e reflexión.

Seguindo cos temas políticos, o ilustrador madrileño EsCarolota, Holako son os nosos libros Txalaparta. Neste libro, traducido por Itziar Dez de Ultzurrun Sagalá, a partir de entrevistas con varios amigos, recóllense vivencias sobre a regra e diferentes puntos de vista, con gran humor e perspectiva feminista.

A abundancia de voces que están na base do libro fai que o tema se reflicta en moitos corpos e a través de diferentes experiencias: que pasa cando non vén unha regra? Todo o mundo vive do mesmo xeito? O autor abordou con naturalidade e irreverencia un tema aínda tabú para a sociedade.

Adur Larrea, pola súa banda, atopou nun vello verso a historia que Lurbintto (Elkar) acabou de ser cómic: XVIII. A Guerra da Convención do século acaba de terminar e algúns dos perdedores, ao volver aos seus pobos, atopan un panorama desolador: queimados ou ocupados as súas casas, as súas terras en mans doutros... Pero teñen armas. E saben como utilizalo.

O debuxante biscaíño labortano cóntanos nesta última obra un aspecto pouco coñecido da nosa historia. Con ganas de vinganza reuníronse ex soldados que sufriron ese dobre fracaso, o da guerra e o da volta a casa. Nunha zona pouco controlada pola república francesa, as accións inícianse case todas as noites.

Os bertsos tamén foron o punto de partida de Ainara Azpiazu Aduriz no cómic Utzi azalari (Dobera). Pero neste caso, a Txalaparta Bertsolari de 2017 partiu dos cantados por Maialen Lujanbio no cárcere de Irun. Foron moi coñecidos inmediatamente despois de cantar aqueles versos, xa que Lujanbio puxo ao público na pel dunha persoa trans non binaria con moita forza.

Desde aquelas rimas esta novela gráfica, a protagonista dos versos convértese en Elene no cómic de Azpiazu e a noite que pasa cun mozo chamado Iker é o punto de partida da historia. Ademais, o cómic hernaniarra engadiu aos versos de Lujanbio outros ingredientes neste traballo que nos permite reflexionar sobre os corpos e as vidas en transición.

Comezamos o artigo cun cómic que empeza a contar a vida de Laboa como un western. Por que non acabar cun faque-western? O cómic Pegadas falsas (Harriet) de Bruno Duhamel está protagonizado por Jake Johnson. Durante quince anos xogou o papel de Johnson Marshall nun espectáculo do oeste americano, pero acabou tomando o traballo en serio: sacou a súa arma ante un turista e agora está en paro.

Este relato da viaxe que comeza tras perder todo é o penúltimo resultado do difícil debuxante francés. Pero o seu último traballo, Nunca, dividido en dous álbums, tamén está a disposición do lector en Durango. Todos eles publicáronse traducidos por Mel Angel Elustondo e polo inestimable compromiso da editorial Harriet, que ten un peso específico na elaboración do cómic vasco, tanto en volume como en calidade.

Este ano, ademais, a editorial comezou a publicar a manga xaponés en eúscaro. Non se pode terminar leste repaso sen recomendar a Cube Arts de Tomomi Usui: as aventuras que un estudante de bacharelato emprende cando empeza a testear un xogo de realidade virtual, seguro que atropela a mozos lectores e non tan novos.