- Na película Maité (Eneko Olasagasti e Carlos Zabala) de 1994, o gran actor Mikel Garmendia encarnou o entrañable exercicio da necedad da cultura vasca nun personaxe ambientado na época da Idade Especial nA Habana. Garmendia resumiu con mestría un cliché no que a honestidade, a inocencia e o afán de traballo mostrábanse como a esencia da identidade vasca. Así, nunha pasaxe da película, un funcionario cubano, despois de tragar dous pratos de angulas preparados polo personaxe de Mikel, queixábase de que Colon non trouxera angulas a América, ao que o noso actor respondeu "por suposto, porque non era vasco".
Desgraciadamente, moitos sectores políticos e culturais, afastados da comedia, parecen considerar útil este cliché imposto a Elkano para a súa aprobación ou, polo menos, para non xerar choques coa celebración do quinto centenario da Volta ao Mundo.
É certo que temos por diante retos de todo tipo, e que a esquerda nacional vasca ten a necesidade de analizalos, pero é incomprensible que nos poñamos de perfil ante o deseño cultural das elites de España e da CAV.
A cultura nunca é un tema secundario para a esquerda, ao contrario, a cultura adoita ser un espazo para confrontar visións, valores e símbolos diversos. Hai que defender uns valores e, como no caso da Volta ao Mundo 500, hai que pór en cuestión outros cun discurso crítico e pedagóxico, ademais de crear un programa cultural propio e popular.
Practicar pragmatismo político neste contexto é un grave erro da esquerda, unha maneira de desfacer os camiños onde a constancia e a firmeza deixan de ser compañeiros de viaxe en busca de posibles bos resultados electorais. Non hai tregua nin atajos na loita pola hexemonía cultural. O pragmatismo cultural pódese converter nun xogo de espellos rotos, do mesmo xeito que en Xangai Anderea, salgue moi caro, a longo prazo, en detrimento do proxecto de emancipación nacional construído desde a esquerda.
De que serven as inercias en función das vitorias electorais si a xestión, neste ámbito, non se pode diferenciar da que fan o PNV, o PSOE ou o PP? A xestión de Bildu en Getaria é un claro exemplo: gañar as eleccións unha e outra vez, mentres que Mundubira 500 actúa como un buraco negro para os xeradores de enerxía. Nos últimos anos, mentres o concello se xestionaba desta maneira, Getaria foise convertendo nun paramento cultural, salvo algunhas iniciativas culturais populares. Parece que a continuidade no goberno municipal converteuse nun gran acto autorreferencial, iso si, sen un proxecto cultural propio que xere espazos culturais para reunir e impulsar a todas as forzas creativas do pobo. Ante o discurso cultural do poder, desde cando ten medo a que a esquerda nacional vasca quede en minoría?
O desprezar e desprezar a acción política directa e as iniciativas populares é sempre un camiño cara ao desconcerto, abrindo as portas a unha política “de arriba”.
Por unha casualidade metafórica, Rosalía de Castro gañouse o dereito a que o seu nome apareza entre as estrelas na votación popular que organizou a Sociedade Astronómica Internacional. A candidatura de Juan Sebastián Elcano quedou atrás, por desgraza de toda a estrutura vinculada á Volta ao Mundo 500.
Será a vitoria da sensibilidade e a intelixencia ante a violencia, a conquista e o saqueo? Están os astros organizándose por nós?