O monumento foi construído en 1942 polos franquistas en homenaxe aos mortos a favor do golpe de estado durante a Guerra de 1936. Os grupos e persoas que traballaron a favor da memoria en Navarra sempre pediron a derriba do monumento porque consideran que a súa mera presenza volve a victimizar ás vítimas do franquismo.

Con todo, para UPN e PSN que gobernaron as institucións navarras tras a transición, nunca foi prioritario derrubar o monumento nin modificar o seu significado. Até o cambio político de 2015 non houbo movementos en Navarra contra o Monumento ás Caídas. Con todo, as novas leis da memoria española obrigaron a retocar o edificio, polo que se cubriu da fachada toda referencia á caída franquista e atribuíronse ao edificio outras funcións, como a sala de exposicións.

Houbo que esperar a 2015 para que o Concello de Pamplona abordase por primeira vez o tema en clave de demolición ou transformación. Así, o goberno municipal de Joseba Asiron puxo en marcha un amplo proceso sobre o futuro do monumento. Durante este tempo, tamén se exhumaron os restos de carlistas e falanxistas enterrados no edificio, entre eles os xenerais Mola e Sanjurjo, e abriuse un proceso de concurso para decidir o futuro do monumento e a súa contorna.

Presentáronse sete proxectos, un dos cales propuña a demolición do monumento. Outro seis expuxeron a transformación do edificio e do lugar, incluíndo a memoria, pero dotando ao lugar dun novo sentido e uso. No entanto, entre os partidarios da transformación, algúns propoñen demoler parte do edificio. En calquera caso, Navarra Suma, liderada por UPN, gañou as próximas eleccións municipais e suspendeuse o proxecto de goberno municipal en Asirón.

O berro das institucións a favor da memoria: “Derrite!”

Desde o inicio da lexislatura, a maioría das asociacións de memoria de Navarra están a pedir con forza a derriba do monumento. O pasado sábado, por exemplo, 26 destas asociacións, que se organizaron na Asemblea de Defensores do Desmantelamento do Monumento ás Caídas, realizaron o acto na Praza da Liberdade, como se chama desde 2016. Este mércores tamén se reuniron con Unai Hualde, presidente do Parlamento de Navarra.

O goberno municipal de Asirón di que o monumento será derrubado ou transformado, como deciden os cidadáns. Con todo, a posibilidade de derriba actual é imposible, entre outras razóns, porque en Navarra a entidade patrimonial Príncipe de Viana protexe o edificio. Por iso, no caso de que se decida a súa demolición no proceso, o Concello de Pamplona debería solicitar ao Parlamento de Navarra a modificación da Lei Foral que garanta devandito nivel de protección.

Haberá que tratar o tema máis aló do concello, polo que Unai Hualde prometeu aos grupos partidarios da derriba levalo ao parlamento. Segundo dixo Asiron ante os medios de comunicación este mércores, el ten a súa opinión sobre o tema, pero non o dixo, porque lle parece que ten que ser imparcial. UPN deixaría o edificio e o espazo como está, e o resto de partidos principais non aclararon até agora a súa posición.

No entanto, a panca importante para loitar contra a derriba será o Goberno de Navarra. O director de Paz e Convivencia do Goberno de Navarra, Martín Zabalza, que leva o tema da memoria, sinalou que o Goberno xa non é partidario da derriba, e o PSOE está a traballar oficialmente nesta liña tanto en Navarra como no Estado español.