Hai tres anos decidiches abrir unha libraría. Que espazo soñaches?

Quería unha libraría onde só se vendan libros, e non un sitio onde se vendan libros con outros. Quería que tivese un espazo para os lectores e como lector, que me gusta a min? Entrar na libraría e tocar os libros con tranquilidade, mirar as portadas, ler as primeiras páxinas ou as últimas! E, por suposto, falar de libros cos presentes. Só podes facelo en librarías como esta, porque no supermercado tamén terás libros, pero nunca escoitarás falar de libros. Ao mesmo tempo, busquei un recuncho agradable, agradable, para organizar talleres de lectura, conferencias, etc.

A literatura non é rendible, pero vostede elixiu ese camiño.

Ás veces temos unha idea romántica ligada ás librarías pequenas, pero a realidade non é tan romántica, e sabía que ía ser difícil, pero sentíame forte. Ademais, estaba seguro de que en Irun e na comarca había moitos lectores, e hainos. O problema é que a industria do libro non se basea nos lectores, ou eses lectores non teñen suficiente forza para cambiar o sistema. De feito, a industria adoita consentir aos grandes sitios: os grandes sitios, como unha gran cadea de supermercados, teñen máis recursos que nós para conseguir libros –cada libro é un investimento no meu caso-, pero ademais déixanlles os libros en mellores condicións, o que lles permite ofrecelos aos compradores máis baratos. Á fin e ao cabo, o que as editoriais e distribuidoras queren é que haxa libros nos grandes sitios, porque pasa máis xente por eles, pero non máis lectores. Os lectores están nas librarías, os lectores queren tendas como esta, por iso digo que a industria non pensa nos lectores. O mesmo ocorre con Amazon e outros similares: Si o libro de Amazon ten un 5% de desconto, si mándacho a casa gratis e é capaz de sacarlle partido, pensa nas condicións nas que llo deixaron. En Francia, os novos libros só pódense vender en librarías nas primeiras semanas, non a través de Internet. Nesta parte da fronteira, algunhas editoriais xa comezaron a vender o libro en Internet unha semana antes de que se publicase nos establecementos, vendendo directamente as propias editoriais.

A libraría é a última para a industria, todo é un obstáculo e é triste, porque todo o mundo acaba lendo as mesmas cousas, a iso diríxennos: nos grandes almacéns só atoparemos determinados libros. A xente veume dicindo “Quero un libro de estilo Julia Navarro”, porque neses grandes almacéns teñen a Julia Navarro á vista, pero dentro da novela histórica hai moitas posibilidades sobre Julia Navarro.

A isto engadimos que nas pequenas tendas o investimento é continua: os andeis teñen que encherse de libros e iso é diñeiro, moito diñeiro. A xente non se imaxina canto diñeiro é encher cada andel de libros.

E ao final, non podendo soster economicamente o proxecto, chegou a hora de pechar o proxecto. Na despedida, Tinta Cómics, Tobacco Days, Nakama, Ménades, Zubieta, libraría Donostia, Katakrak, Hontza e Noski. “Coidádeos”, pediu.

Esas librarías fixéronme sentir que non estou só e que loitamos xuntos pola forza e a loita cos grandes, porque nos baseamos na mesma filosofía. Si a difusión e socialización desta filosofía é a mesma maneira de enfrontarse ás grandes. Vexo moitas partes do que son en Brontë e nesas librarías pequenas tamén se pode ver a personalidade dos libreiros. Todos somos pequenos, temos moitas cousas… pero somos moi diferentes. Precisamente aquilo que nos fai diferentes únenos. En cambio, Elkar é iguala, Fnac é iguala, Euskal Herria e Madrid.

Entre outras cousas, porque unha libraría independente permite a liberdade na elección dos libros, non é así?

Elixín todos os libros que tiven aquí, por unha razón ou outra. Non me gustan todos, pero metín o que quero na miña libraría, e aínda que Patria sexa o best seller do momento, aquí non foi así. Iso tamén significa que nun gran comercio non atoparás nada novo, só o que todo o mundo le, e aquí podes atopar outras opcións. Sucedeume que outro lector, comentando un libro, ouza a conversación e levoullo. Ou ás irmás Brontë e a Jane Austen recoñecéronas polas miñas recomendacións, porque nesta libraría amamos a eses autores. Aquí todo o mundo quere falar co comerciante, mesmo cando non me pediron que mo recomende, sempre me preguntaron si lin o libro que elixiron e si pareceume. Iso non pasarache en Amazon, non importa que algoritmos uses.

A tenda estaba pechada e todos tristes. Pero os cidadáns compran nas tendas pequenas?

A xente expón comprar nos pequenos comercios do pobo coma se fose un esforzo, pero non é un esforzo, senón a mellor opción que ten o cidadán, cómoda e no pobo. Quizá non acertemos a transmitir a mensaxe correctamente. Anunciei que pecharía a tenda e varios dixéronme: “Quixen ir máis dunha vez, pero sempre apresurándome dunha a outra, non fixen o esforzo…”. Non, non é un esforzo, é unha oportunidade que non aproveitaches.

Con todo, o final foi doce.

Non esperaba tanta acollida na recta final; todos os lectores que coñecía viñeron a comprar libros, pero tamén desde fóra, desde San Sebastián, desde Pamplona, desde Vitoria… e estou contento porque grazas a iso conseguirei pechar sen débedas, e polo menos non acabarei enfadado. Burlábame de min ao pechar as portas, dicíndolle que só quería meter nas miñas caixas a madeira dos anaqueles, non un libro, e case o conseguirei.

Así que non acabarás enfadado, pero vímosche enfadado coas institucións, entre elas o Concello de Irun, porque aínda que permitiu outras iniciativas non permitiu o Día do Libro, coa escusa da pandemia. As institucións din que a cultura é moi necesaria, pero logo non teñen un verdadeiro interese na cultura.

Non sei, eu sempre atopei un muro por diante, ir cunha proposta e sempre é difícil e difícil poder saír adiante, e non pode ser tan difícil. Hai diñeiro nas institucións, pero para pór diñeiro sempre hai dificultades; si estivese interesado, poríase diñeiro. Ademais, os xestores culturais das institucións, que non o fan, deberían facer plans xunto cos culturistas. O libreiro sabe das necesidades dunha libraría, pero se non nos teñen en conta para facer formulacións culturais, todo lles resultará difícil, por suposto. Os e as culturistas non podemos ser un problema para as persoas que xestionan a cultura, o seu punto de partida debería ser traballar connosco e preguntarnos sobre as nosas necesidades.

Comentoume o caso do Concello de Irun e está relacionado con iso. O Día do Libro foi en xullo e eu necesitaba o Día do Libro, non no outono, pero o goberno municipal decidiu que a feira de Irun íase a celebrar no outono, supostamente. Somos dúas librarías independentes en Irun –Tinta Cómics, centrada en cómics, e Brontë, xeral–, ambas queriamos celebrar a feira no mes de xullo, pero o Concello decidiu de forma unilateral que se celebrará no outono. Iso, por exemplo, significa para min unha rebaixa de libros o 23 de abril –porque é o Día do Libro–, o 23 de xullo –porque se volveu a proclamar o Día do Libro– e nesa feira de outono, porque o Concello de Irun quere entón. Estes descontos son sempre a cargo da libraría.

No outro extremo están os “Amigos Brontë”.

Si, Brontë Lagunak son todos os que coidaron a Brontë, os que recomendaron a libraría, os que viñeron e fixeron propostas, os lectores que pasaron por aquí…

Irun perde a súa único libraría independente xeneral. É unha gran perda.

Si, e eu mesmo estou preocupado polo tema, porque vou ter que ir fóra de Irun a unha libraría que me gusta, e iso dáme moita pena. Quizais, ser a única da cidade tamén foi para mal, porque se fósemos máis librarías independentes, fariamos forza xuntos na cidade e talvez creariamos máis movementos entre os cidadáns, nas institucións…

De todos os xeitos, moitos pobos e cidades quedáronse sen libraría, e é significativo. Cada vez temos máis costume de ir á capital a gozar da cultura e deberiamos coidar a axenda cultural dos nosos pobos e comarcas, para que non todo se concentre nas grandes cidades.

Presentacións de libros, charlas, faladoiros, club de lectura… foron habituais en Brontë. Necesitamos máis espazos deste tipo?

Si, do todo, e botarei en falta esas posibilidades de reunión. Un amigo di que a xente se fai na libraría, porque aquí tivemos debates moi ricos, e ás veces o libro non foi máis que o punto de partida dos debates.

Cal é a valoración destes tres anos?

Moi positivo, porque non me sentín só e puiden confirmar que hai moitos lectores. As actividades organizadas tamén me regalaron momentos estupendos. O club de lectura estivo cheo desde o principio. Foi unha alegría ver a Beñat Sarasola, convidado nunha mañá de domingo de bo tempo, e que vén moita xente. Ademais, Mikel Iturria achegouse a presentar o libro de Javier Ortiz e reuniu a unha chea de xente, entre eles os de Donostia a Irun. É unha sorpresa agradable, porque normalmente imos de Irun a Donostia, non ao revés. Na conferencia do historiador Mertxe Tranche sobre Jane Austen, os espectadores non entraban na tenda! Iso fai ilusión, e pensas, "nós tamén somos o lugar da cultura". Tamén foi bonito ver que os escritores se achegan e que esta tenda lles importa: Eider Rodriguez, Lucia Baskaran, Danele Sarriugarte… A última vez foi dura, porque o coronavirus me deu o golpe final, pero gardarei todos eses momentos na miña memoria.

Nos recomendas un libro?

Das que lin ultimamente, encantoume a casa do Pai de Karmele Jaio. E o libro que máis recomendei nestes tres anos foi Eu pinteille o bigote a Stalin, do alemán Erika Riemann, traducido ao castelán. Moi recomendable.