Cando e como creastes a fundación Sustrai Erakuntza?

Foi creada en 2009. Naquela época en Navarra existían varias loitas medioambientais: O TAV, as centrais térmicas de Castejón, a canteira de Erdiz… a xente empezou a moverse en contra destes proxectos que danarían o medio ambiente, pero moitas veces non sabían por onde ir. As manifestacións eran máis fáciles de organizar, pero resultáballes máis difícil levar a cabo os aspectos xurídicos, técnicos e administrativos. En Castejón había un grupo de veciños que traballara moito no aspecto xurídico, e ocorréullenos que ese traballo podía ser útil para outros conflitos. Con eles empezamos a traballar a idea de crear un grupo, eles xa estaban en contacto cos avogados da oficina Arankoa que nos acompañaron. Así empezamos.

No grupo non sodes avogados nin profesionais do dereito. Teñen vostedes máis que ouvir?
É dicir, non fai falta ser avogado para influír niso. En Sustrai Erakuntza somos voluntarios e todos compartimos unha afección: coidar o medio ambiente. Todos somos dos pobos, e a maioría vivimos en primeira persoa o dano que algúns proxectos causaron nos nosos montes ou nos nosos pobos. Estivemos inmersos en diferentes loitas medioambientais, tanto na organización de persoas como na tramitación administrativa, recursos, etc. Na maioría dos proxectos as vías xurídico-administrativas son similares. Posteriormente, para os recursos, é necesario coñecer a parte técnica concreta de cada proxecto, a xeografía, as ferramentas que se utilizan e o seu impacto. Por exemplo, cando fai dous ou tres anos empezaron en Navarra coa onda das eólicas e fotovoltaicas, tivemos que aprender: que eran, que danos provocarían, que tipo de muíños e placas eran… ler e traballar todo iso.

Percibiron que aumentaron os proxectos que prexudican ao medio ambiente? Aumentouvos a carga de traballo nos últimos anos?
Bo, a carga de traballo sempre foi parecida, pero a sensación é que os primeiros conflitos eran moi locais, máis limitados, e había uns poucos macroproyectos grandes: O TAV, a Canle de Navarra… agora todo se estendeu moito, desde toda Navarra e tamén desde a CAPV están a chamarnos: polígonos fotovoltaicos, proxectos eólicos, canteiras… o conflito estendeuse a toda Navarra, e estas noticias están a sumarse aos proxectos globais e grandes mencionados anteriormente. É unha tolemia para nós, porque hai moitos proxectos á vez e de moitos lugares, e cada un coa súa singularidade.
Di que tamén lles chaman desde a CAV, pero o seu traballo limítase a Navarra. Por que?
Si, limitámonos ao ámbito navarro, porque non podemos chegar a todos os sitios. Na CAV non hai un grupo destas características, e iso, na nosa opinión, é un problema. Ás veces imos dar conferencias e temos contacto con xente e asociacións de alí, como o grupo Euskal Herria Bizirik. E sempre dicimos que habería que organizar un grupo destas características en cada país, ou para toda a comunidade. Pero, que ocorre a miúdo? Que nos movemos contra proxectos concretos, e unha vez que ese proxecto desapareceu, unha xente queda queimada ou cansa e non quere seguir.
Pode ser porque, máis que desde unha conciencia ambiental global, movémonos en contra de proxectos que afectan directamente a un mesmo? Si sucede no noso país, pero se non, non tanto?
Iso é, e si non hai nada ao redor, igual non nos movemos tanto, ou non lle damos tanta importancia. Para min é indiferente que estes proxectos sexan en Altsasu, no meu pobo, ou en Tudela. Agora, por exemplo, preténdese centralizar os lodos da depuradora de toda Navarra en dous puntos, en Arazuri e en Tudela. Queren usalo para fabricar biogás, co que se xere electricidade, e logo, todo ese lodo botaríano nos campos de ao redor. Estes lodos conteñen contaminantes, metais pesados… é un dano tremendo. A Ribeira non está tan cerca para min, pero o que ocorre alí tamén é importante, non digamos en Navarra, co peso que teñen os campos de alimentación de alí.
Nestes anos conseguistes paralizar ou entorpecer os proxectos polas vías administrativas e xudiciais?
Si, hai moitos exemplos, quizá non os que se quedaron para sempre, pero si os que se atascaron moito. Quizais a máis clara é a de Erdiz. A empresa Magna comezou hai case vinte anos coa intención de construír unha mina de auga xigante na zona de Artesiaga. Os veciños de Baztan negáronse, a empresa asustouse e foise. Pero pouco despois, o mesmo proxecto tentouno facer noutro lugar próximo, en Zilbeti, e alí tamén ocorreu o mesmo; ademais dos veciños de Zilbeti, a xente de toda Navarra mobilizouse en contra do proxecto. Con todo, a empresa continuou a súa actividade, introduciu escavadoras e iniciou as obras de forma ilegal, xa que non contaban coa autorización da Confederación Hidrográfica do Ebro. Celebrouse o xuízo, ordenóuselles parar e os tribunais concluíron que a obra non se podía realizar, paralizando totalmente o proxecto. Que fixo Magna agora? Pois volveu a Erdiz. O caso é que Zilbeti e Erdiz están no mesmo espazo protexido, e si nun non se pode facer, no outro seguramente non se poderá. Pero nos tribunais ata que iso resólvese, o proceso alárgase moito. E nos xuíces tamén inflúe a opinión dos cidadáns.
É importante, por tanto, traballar o aspecto xurídico coa oposición da rúa?
Completamente. É imprescindible que a xente empece a moverse inmediatamente ante este tipo de proxectos e que teña continuidade. É dicir, que non sexa agora a lume de biqueira, logo párese… non, é moi importante manter sempre a tensión. Así, tanto a empresa como os xuíces verán que a xente está en contra do proxecto. Iso é importante. O noso traballo limítase á asesoría e a cuestións de papel, non é organizar mobilizacións, pero si dicir á xente, “ouza, vostedes teñen que moverse”. E para as dúas
formas de oposición, a da rúa ou a xudicial, é mellor moverse canto antes?
Si, e nese sentido, é curioso o que está a suceder cos proxectos eólicos e fotovoltaicos. En moitas ocasións, a conduta das empresas adoita ser a ocultación, e así, a xente do pobo decatouse a medias, ou tarde. Que pasa cos eólicos? En Navarra, a práctica totalidade dos montes son públicos, comunais, e a empresa ten que porse en contacto cos concellos ou concellos. Pero moitas veces, as empresas non se comportan de maneira transparente e ocultan as cousas. Sucedeu, por exemplo, que no canto de enviar unha carta ao Concello, chámenlle directamente ao alcalde para que inicie o camiño en segredo, e que o proxecto estea máis avanzado para o que a cidadanía soubo. Nalgúns casos, os cidadáns decatáronse da súa publicación no boletín oficial e, nese caso, xa é o prazo para recorrer. Nestes casos hai que actuar con présa, recoller información sobre o proxecto, lelo, preparar os recursos… en cambio, sendo conscientes do proxecto desde o principio, poden ir con outra tranquilidade a ver os planos, a informar e a mover á xente.
Elaborastes unha guía cos membros da oficina xurídica Arankoa. Con que obxectivo?
Ocórrenos moitas veces que, ao expor dúbidas xurídicas e administrativas desde un grupo ecoloxista ou dunha asociación de veciños, nós sabemos algunhas respostas, pero non todas, e neses casos que non sabemos, recorremos a avogados. Moitas veces, ademais, repítense as mesmas preguntas. A idea foi elaborar un documento coas preguntas que se repiten, para que nos axude non só a nós senón tamén á xente. De momento, a guía que publicamos está dirixida a persoas individuais e colectivos, pero de face ao futuro estamos a traballar outra para os Concellos.