Nos últimos meses está a producirse un incremento significativo de todos os prezos. No contexto postpandémico, a tendencia iniciada antes da guerra de Ucraína está baseada nos prezos da enerxía e os alimentos. A pesar de que o último mes retardouse, o Índice de Prezos ao Consumo está a incrementarse notablemente, e máis da metade deste incremento débese ao prezo da enerxía. No País Vasco, en marzo, a variación interanual do IPC foi do 9,6%, e en abril baixou ao 8%, a pesar de que as medidas de control enerxético continuaron incrementando os prezos dos alimentos.

Causas da inflación

O auxe dos prezos provocou debates moi profundos no ámbito económico. Por unha banda, ten factores estruturais. José Luís Sampedro estudou a propiedade e a capacidade de poder das empresas no libro A inflación: prótese do sistema de 1975, destacando o control dos prezos dos oligopolios e a capacidade de provocar violencia. O economista Juan Laborda, por exemplo, sinala con frecuencia que os factores estruturais son o financiamento da economía, a oligopolización das empresas transnacionales e os procesos especulativos dalgúns produtos, como os relacionados coa enerxía e os alimentos. Na mesma liña, Michael Roberts sitúa a inflación actual nos problemas da oferta, consecuencia da crise industrial, da desaceleración do comercio internacional e do nivel de investimento.

Ademais, existen factores conxunturais asociados á recuperación económica postpandémica. Por unha banda, a finalización das medidas restritivas supuxo un aumento do consumo e tamén das contratacións. Isto acentuou a tendencia á alza. Por outra banda, as cadeas de subministración tiveron problemas para atender a demanda, polo que os prezos aumentaron.

A todo iso súmase a influencia da guerra de Ucraína. De feito, Rusia e Ucraína producen o 17% do millo mundial, o 30% do trigo e o 80% do aceite de girasol. A inestabilidade da guerra e as penas impostas a Rusia fixeron que estes produtos se importen menos e o seu prezo aumente. Por si isto fose pouco, as declaracións do Goberno español en relación co Sahara enturbaron as relacións con Alxeria, que fornece o 45% do gas do Estado.

Efectos da inflación

Na actualidade, o incremento dos salarios nominais non se realiza ao mesmo nivel que o incremento dos prezos. En consecuencia, a inflación supón unha diminución do poder adquisitivo dos salarios dos traballadores. Para anular este efecto, os salarios dos traballadores (ou pensións e prestacións sociais) deben crecer ao mesmo nivel que o incremento dos prezos. Esta é unha das claves da loita dos traballadores neste momento: adecuar os salarios á subida do IPC para que non se deteriore o seu nivel de vida.

Sabemos, con todo, que isto é unha excepción. De feito, só 1,2 millóns de traballadores españois garanten unha actualización salarial acorde co IPC. É dicir, os salarios dunha ampla maioría de traballadores non foron actualizados equiparándose aos incrementos de prezo, e o poder adquisitivo dos seus salarios, o salario real, diminuíu. O incremento do Ingreso Mínimo Vitalicio de 2022 e a actualización do 5,5% dos Salarios Mínimos Interprofesionais e do 2,5% das pensións tiveron como obxectivo adaptarse ao aumento dos prezos. Con todo, a inflación está por encima diso.

Por outra banda, a inflación, a pesar da diminución do poder adquisitivo dos salarios, pode ter efectos diferentes. Para Estados e institucións públicas, por exemplo, a inflación adoita ser boa, xa que a súa débeda pública está establecida en euros constantes. Ao diminuír o valor do diñeiro coa inflación, tamén diminúe o valor da débeda do Estado. Así mesmo, as persoas con débedas e as empresas tamén agradecerán a inflación porque o valor da súa débeda diminúe. Pola contra, o aumento dos prezos adoita ser prexudicial para os bancos, os accionistas e os prestamistas.

Con todo, mentres os salarios non se actualicen de acordo co IPC, os traballadores asalariados, os pensionistas e os perceptores de prestacións sociais son os que sofren os maiores danos á inflación. Paradoxalmente, o control de prezos foi unha obsesión atribuída á dereita neoliberal.

Solucións

O estancamento da economía na década de 1970 e a crise provocada polo prezo do petróleo deron lugar a unha situación de estampación, na que as políticas keynesianas empregadas até ese momento non servían, ao atribuírse ás políticas expansionistas o aumento da inflación. Entón comezaron a imporse as teorías monetaristas, que estableceron como obxectivo prioritario o control da inflación. O certo é que a principal medida para iso consistía en limitar os soldos, os impostos e o gasto público, por baixo do incremento do IPC. Por suposto, esta solución reduciu aínda máis o poder adquisitivo dos salarios e aumentou o paro.

Ante iso, debe ser a primeira medida a reivindicar a actualización dos salarios, pensións e prestacións sociais por encima do IPC. Ademais, é necesario establecer mecanismos de control de prezos a curto prazo, principalmente de enerxía, vivenda e alimentación.

A economía organizada a través do mercado prexudica reiteradamente as condicións de vida da clase traballadora. A solución consiste en iniciar un proceso de desmercantilización e control democrático da produción e redistribución de bens para que a vida non dependa das fluctuaciones do mercado e dos prezos. Para iso, a curto prazo, as grandes empresas poden ser disciplinadas ou nacionalizadas. Con todo, sendo o capitalismo un caos, como dicía o economista Mario do Rosal, a socialización da produción e a planificación democrática son fundamentais.