Entre os delitos contra o Patrimonio e contra a orde socioeconómica que recolle o Código Penal de España atópase o furto, e 234. Está regulado polos artigos 235 e 236. A iniciativa de adaptación foi a do partido catalán PDeCAT, que levaba tempo tentando endurecer as penas que se aplican aos furtos. O acordo co PSOE permitiulle levar a cabo a adaptación, xa que a emenda do Código Penal presentada por ambas as partes foi trasladada e aprobada ao Congreso español. Na sesión do 23 de xuño aprobouse a reforma penal co voto favorable de 190 deputados do PSOE, PDeCAT, PNV, Unidas Podemos, Esquerra, Cidadáns, Máis Estado-Equo e Compromís. Abstivéronse PP, Vox, Bildu e CUP e só BNG votou en contra.

Así, dáse unha nova redacción ao artigo 234, polo que poderán ser penalizadas con prisión de seis a dezaoito meses as persoas que sexan condenadas por tres ou máis furtos de valor inferior a 400 euros, sempre que a suma de devanditos furtos supere os 400 euros. Até agora, a lei non contemplaba a suma dos furtos, nin as penas de prisión por furtos inferiores a 400 euros; penas similares aplicáronse en caso de furtos e roubos superiores a 400 euros.

O furto e o roubo son violencias e intimidacións utilizadas despois de algo: o furto cometido pola lei sen violencia nin intimidación e o roubo con violencia e intimidación. O furto pode ser, por tanto, a subtracción do peto ou do móbil ao veciño no transporte público, pero tamén a saída do supermercado sen pagar a comida.

Unha ferramenta para castigar aos pobres en tempos de pobreza crecente

Unha vez aprobado no Congreso, destinouse ao Senado a reforma que introduce a nova redacción do artigo 234 para que leve a cabo a tramitación. Está previsto que pase a estar vixente despois do verán, coincidindo coas esperadas situacións de "recesión" económica que tanto se escoita nos últimos días. Se non é casualidade.

O aumento do prezo da cesta da compra (un 8,1% entre principios de ano e maio, segundo a ONG Oxfam Intermón), os máximos históricos en canto ao prezo do combustible… Nos últimos meses vimos aumentar a inflación até un 10,2% cada xuño (segundo o informe publicado polo Gabinete Económico de CCOO en xullo, os beneficios das empresas foron os principais responsables da inflación). Aínda que isto aféctanos a todos, non nos afecta ao mesmo nivel. Dependendo do importe dos ingresos, uns e outros destinan unha porcentaxe moi diferente e desigual ás necesidades prioritarias (comida, roupa, electricidade, gas, combustible…). Canto máis altos son os ingresos, menor é a parte dos ingresos que hai que destinar a estes gastos. Oxfam Intermón vén para ratificalo así: “Tendo en conta o aumento de prezos de todos os produtos, obsérvase que para as familias con menor poder adquisitivo o mantemento do mesmo patrón de consumo é un 14% máis caro. Para as casas máis ricas o prezo da cesta da compra tamén aumentou, pero moito menos, un 11%. É dicir, entre xaneiro e maio de 2022, a inflación reduciu o poder adquisitivo das casas máis pobres nun 30% máis que o das casas máis ricas”.

Segundo o informe elaborado pola ONG, nos fogares máis pobres (con ingresos inferiores ou iguais a 400 euros ao mes), ao redor do 35% dos ingresos destináronse a pagar a factura de enerxía no primeiro trimestre de 2022, e en maior ou menor medida, a factura da electricidade está a converterse nunha carga para todos os fogares de clase baixa. A isto hai que engadir o encarecemento da cesta da comida e do combustible, e si tense en conta tamén o aluguer, a ecuación pode chegar a ser irresoluble –segundo datos da Organización para a Cooperación e o Desenvolvemento Económico (OCDE) de 2014, no Estado español o aluguer consumía máis do 40% dos ingresos dos fogares, e a tendencia dos prezos foi superior a entón. O informe de Ofxam fala sen reviravoltas: “Os datos que imos presentar son preocupantes, parece que veñen meses moi difíciles”.

Desta conxuntura dedúcese que as persoas que ven forzadas de novo a sobrevivir aumentaron, e que si se cumpren as previsións e a situación empeora, aumentará o número de persoas que se atoparán neste porto. Así pois, coa reforma penal, haberá que arriscar a moitos a recibir unha eventual pena de prisión por satisfacer as súas necesidades máis básicas. Dito doutro xeito, a medida que a vida se vai encarecendo, a reforma vén penalizar máis fortemente a pobreza.

O lobby de supermercados, impulsor da reforma

“Está claro, non lles van a defender [a reforma penal] dicindo que esta medida está dirixida aos que rouban comida, senón aos que se dedican profesionalmente a roubar comida no metro, etc… Pero a patronal dos supermercados é a que leva anos presionando. Máis dunha década”, afirmou o xornalista Antonio Maestre ao saber que a reforma foi aprobada.

O xornalista publicou en 2013 nA Marea a reportaxe Mercadona e O Corte Inglés, detrás da nova reforma do Código Penal (tras a nova reforma do Código Penal de Mercadona e O Corte Inglés), no que se acababa de aprobar unha reforma penal na que os furtos foran delincados. Até entón considerábanse que faltaban os furtos, pero, ao pasar a ser delito coa reforma, abriuse a porta a penas máis duras. A través da reportaxe, Maestre explicou que a patronal de supermercados AECOC Asociación Española de Codificación Comercial (Asociación Española de Codificación Comercial de España) estivo a presionar para que levase a cabo a reforma do Código Penal Español, co fin de conseguir que os furtos se castigasen máis duramente.

“AECOC foi fundada en 1977 e as súas empresas asociadas representan en torno ao 20% do Produto Interior Bruto do Estado español. Mercadona, O Corte Inglés, Coca Cola, Caprabo, Fnac, Carrefour e Mango son algunhas das 30 grandes empresas de AECOC e, a través da Comisión de Prevención da Perda, un dos obxectivos que teñen é formar un lobby para converter as súas esixencias empresariais en lei e presionar ás administracións”, podemos ler ao xornalista. Segundo explica, estas presións deron lugar á reforma penal do ano 2013 que transformou o carácter do furto, e a esas presións tamén corresponde o que se acaba de aprobar en xuño.

Esta relación entre a reforma penal e varias empresas foi posta de manifesto polo deputado do Congreso español do PDeCAT, Ferran Bel, en declaracións tras a aprobación da reforma: “Hai que dar recoñecementos especiais ás organizacións que desde hai un ano están a traballar e impulsando este cambio no Código Penal, Foment do Treball e ICAB Barcelona, asociacións de comerciantes de Barcelona, Amigos do Paseo de Graza e outros”.

As mulleres, autora principal dos furtos

“O Código Penal que castiga á pobreza é un Código Penal que prexudica máis ás mulleres”. Así o afirman os locutores do programa Menos Lobos na sesión que leva por título Mulleres en prisión (Mulleres en prisión), co seguinte matiz á afirmación: “Especialmente en caso de furtos”. É un dos delitos máis cometidos polas mulleres (os furtos representan o 36% dos delitos cometidos polas mulleres e o 10% dos delitos cometidos polos homes).

Segundo explican no programa de radio, tras a aprobación da reforma penal que fixo que os furtos pasasen de falta a delito, os delitos cometidos polas mulleres creceron enormemente. En base aos datos do Instituto de Estatística de España de 2016, os delitos cometidos por mulleres aumentaron un 400% entre 2007 e 2016, á alza do 50% dos delitos cometidos por homes. “Esta subida non se refire a que se cometeron máis actos deste tipo, senón a que se converteron en varios delitos que até entón non eran delitos”, din os locutores. De feito, a reforma penal eliminou certas faltas –as infraccións penais de menor gravidade que non producían precedentes e que non podían ser castigadas coa pena de prisión– e converteunas en delito.

Xunto co furto, outra infracción que pasou de falta a delito foi a de ‘pintar’ auga, luz ou gas por un valor inferior a 400 euros. “Entre outras razóns, por estas razóns veuse dicindo que a reforma do Código Penal penalizaba a pobreza, endurecendo as penas para as infraccións que non eran graves, violentas nin causantes de riscos. E en moitos casos estes son feitos de supervivencia”.

Estas transformacións no Código Penal, como sinalaron os locutores, prexudican especialmente ás mulleres, xa que “ser muller é un dos principais factores que agravan a pobreza en todo o mundo”. Como é sabido, a gran maioría dos reclusos adoita ser pobre, e moitas mulleres que están no cárcere “adoitan ser o apoio económico da súa familia. Mesmo moitos deles son os únicos responsables dos seus fillos ao seu cargo”. É dicir, pódese concluír que moitos acabaron en prisión para levar a cabo acciones que se consideran delituosas pola súa supervivencia. As cifras falan por si mesmas: En 2017 o 72% das mulleres presas no Estado español estaban condenadas por delitos contra o patrimonio, a maioría “furtos”.