Os costumes que hoxe consideramos normais, de onde veñen, impostas ou non, quen e por que, as preguntas que expón esta retrospectiva. Por que aqueles que adquiriron todo o que podían durante séculos, hoxe están a favor da igualdade. Onde está o ceo, por que a maioría dos cristiáns queren ir ao ceo, pero o mellor despois posible? Unha boa reflexión na opción, facer ben.

No País Vasco dos nosos antepasados a natureza era o eixo da supervivencia. Na vida colectiva e social, a dependencia da contorna era total. O sol, a auga, o lume, a lúa, a saraiba... tiñan unha gran importancia nesta forma de vida.

Por tanto, era imprescindible buscar o control desas forzas para aproveitar as vantaxes e evitar danos. Esta prohibición das diferenzas por medio de ritos e mitos, levoulle co tempo á formación da relixión. A terra, a lúa, o ceo, o sol...

A relixión dos nosos antepasados, por tanto, ten a súa orixe na natureza e a práctica baseada naquela crenza deixou profundas raíces no País Vasco, desde o Neolítico até a Idade Media.

Pódese dicir que no século XVI o cristianismo estendeuse por todo o País Vasco, o que nos supuxo un cambio profundo. Entre outras cousas, as primeiras diferenzas económico-sociais que se produciron no modelo privado que partía do cristianismo para entender a propiedade da terra.

A Igrexa cristiá non tardou en comezar a suprimir os usos e mitos relixiosos tradicionais até entón nestas terras. Os seguidores dos costumes foron acusados de ter lazos co diaño, de aspirar o sangue dos nenos, de empuxar as malas colleitas... Estes repetiron o mesmo que antes fixeron os criados da Roma imperial cos cristiáns, que seguían outra relixión.

Aos poucos estes novos conceptos fóronse abrindo paso entre a multitude e o cristianismo adaptouse nalgúns casos ás vellas crenzas (solsticio de verán e inverno), rexeitando a outros coma se fosen unha superstición, e os que puñan directamente en contradición á fe cristiá foron destruídos por medio de prohibicións e tabús (culto á lúa, entroidos, etc.).

Neste contexto situamos ás bruxas, á herejía e á represión desde a Igrexa, que posteriormente son asumidas polos Estados español e francés, impondo o catolicismo como única relixión nesta parte da fronteira. Temos un claro exemplo de que as Cortes de Navarra, en 1533, manifestan que polo absentismo dos bispos estanse desmoronando as dioceses e como consecuencia diso aumenta a afección á bruxaría.

Foi nesta época cando a muller pasou a ser o obxectivo prioritario da represión, e non por casualidade. A muller relaciónase co campo máxico, cos delincuentes. Para o cristianismo a muller é unha fonte de pecado que a afasta de todas as responsabilidades dos seus ritos e celebracións. Na cerimonia e na sociedade cristiá, o home é dono de todos os camiños.

Naquela época a muller non era case nada. O valor que se lle daba para practicar o feitizo, traer homes ao mundo e pouco máis...

Con todo, todos os ritos antigos non eran contrarios ao cristianismo. De feito, os sacerdotes cristiáns tamén estiveron involucrados nos casos de inquisición. En ambiente rural, moitos se reunían mesmo despois de misa nas covas e interseccións (nos seus lugares sacros habituais) para celebrar as festas coa participación de todos. No modelo dos cristiáns, o único protagonista da cerimonia era o sacerdote, que actuaba de costas aos congregados.

Este era o “xefe de clase” da época e foi completando aos poucos, a través da Igrexa, a estrutura para a defensa dos seus intereses. Resultado: cristián moral.

Reguláronse todo tipo de comportamentos. Os antigos costumes e a crenza cristiá enfrontábanse e elas chocaban coas inmorais.

Así, as vellas crenzas pasaron a ser inmorais, sobrenaturais, as cousas de bruxas e herejes.

Aos denominados “brujos” en xeral podemos achegarnos desde dous puntos de vista: Bruxa, fóra da realidade; e bruxa, que real, que real, que real, de carne e óso, así recoñecido socialmente.

O primeiro é un vello mito, invisible, irreal, símbolo de danos e enfermidades. Ao ser un espírito incorpóreo, utilizouse unha serie de ritos para escorrentalo.

A propia Igrexa, hai que subliñar, utilizou este modelo de bruxa para equiparar aos cristiáns co demo.

No outro modelo de bruxa, o corpóreo, hai que dicir que esta muller sufriu as consecuencias directas da represión. Foron torturados e queimados en chamas, moitas veces por envexa de veciños e veciñas, e tamén polos séculos.

Entre estas mulleres bruxas, por outra banda, podemos facer dous grupos: nun están as novas e belas, os símbolos do pecado, como dixemos antes. A beleza convertíase nun poderoso argumento para unirse ao diaño. No outro están as mulleres maiores, moitas veces as viúvas e as viúvas. Este non eran perigosos para os que estaban no poder, pero tiñan fama entre os habitantes, xa que a xente recorría a eles para curarse das súas enfermidades con herbas e caldos.

Pódense citar moitos casos. Por exemplo, a nova e fermosa viúva “María de Cinco Vilas”. En casa do párroco tivo que pasar todas as noites durante meses, obrigado por el a resistir a tentación do pecado mediante unha pregaria... ata que quedou embarazada. Finalmente, a denuncia das seroras do párroco como bruxas serviu para conseguir o que o pastor cristián quería.

Buscando o ceo, si, pero polo camiño equivocado. Máis suaves?