Xateo

Esta bahía da península de Labrador, que só se pode chegar en barco, caracterízase polo seu castelo. Unha fermosa montaña de basalto, oculta pola néboa incesante, dá nome a todo o contorno, cuxas columnas pentagonais, unidas unha xunto a outra como un órgano xigantesco, danlle un carácter fantasmagórico. Con todo, non é difícil imaxinar por que este foi o punto de referencia para os mariñeiros procedentes de Europa, a primeira gran roca e atalaia que se vía ao chegar á costa.

Este Libvrv é un dos libros máis antigos en eúscaro da guía Ixasoco Navegación para navegar, editada en Bordeus en 1677, explica como buscar novas terras. Nela Piarres Etxeberri describiu as regras e os camiños da navegación e é especialmente interesante a información para chegar a un ou outro sitio que proporciona exercicios sobre o mapa, non sobre as explicacións da contorna.As coordenadas de chegada á costa son curiosas.

En Chateau Bay tamén hai paxaros brancos e negros, quizá os mesmos que describiu Etxeberri. Durante décadas, os baleeiros vascos do século XVI viviron esta tranquila localización coñecida como Xateo. É un lugar que se menciona con frecuencia nos documentos de Oñati, un lugar de encontro habitual no trato con mic mac e innuit. Aínda que na actualidade están cubertos, nas escavacións levadas a cabo nos anos 80 os arqueólogos atoparon os fornos, barricas, carpintaría e pilas de teza necesarios para a industria da balea. Do mesmo xeito que en Rede Bay, onde se atopa mergullada a nave San Juan, os expertos confirmaron a presenza de dúas naves vascas nas augas xeadas desta extensa bahía. Con todo, o enorme custo que supón levar a cabo a investigación no espazo, implica a inevitable paralización de restos de madeira afundidos durante cincocentos anos.

Sur-Norte

O lóxica Norte-Sur adquire outro sentido no gran Norte. Cada vez máis arriba, as condicións de vida son máis duras. Nas saias da montaña hai un antigo cemiterio con fosas novas e marabillosas. A idade dos mortos revela a dureza da contorna.

Hoxe en día só quedan uns poucos edificios no pequeno pobo baixo o castelo. Os últimos vestixios de vida dos habitantes de principios do século XX, abandonados ao tempo. O arqueólogo Manu Izagirre informounos que hai tres décadas, cando se realizaron as escavacións arqueolóxicas do San Juan en Rede Bay, aínda había xente alí. Para entón xa se sabía que o pobo ía quedar buxán, xa que na cincuentena do século pasado, ao unirse Terranova e Labrador a Canadá, o goberno da Confederación recolocou preto de 300 pobos como este en terras máis poboadas do sur. O Estado non podía garantir as infraestruturas básicas en países tan remotos e fomentou a reorganización demográfica.

Imaxes de Dennis Minty e Dani Munté.

Mirando ao tempo

Cos edificios derrubados, as láminas de madeira corrompidas, as pontes rotas para pasar da illa á illa… Co comezo de Ekain, os icebergs liberados dos glaciario de Groenlandia se balancean sobre a auga, esperando que as forzas da corrente desprácense, por separado ou en grupos. A néboa baixa aparece por momentos e desaparece. O mar está forte e cambiante. O vento sopra con forza do nordeste. Igual que hai décadas e séculos?

Ante estes mundos arruinados e afundidos, as ideas do libro O tempo en ruínas, do antropólogo Marc Augé, sempre me pareceron estimulantes. Augé di que mirar as ruínas non é facer unha viaxe a través da historia, senón vivir a experiencia do tempo, sentir o tempo puro. Non hai paisaxe sen miradas, sen conciencia desa paisaxe. A falta de público, como unha árbore caída no bosque non ten son. Non é máis que a conciencia dun momento sen historia, unha intuición rápida e breve que sente ao contemplar o espectáculo que ofrecen eses mundos do pasado.