Coidado! Achtung! “Pase a mensaxe. Cando cheguemos ao CER, control da flika descomunal cos chakurros!”. Casos... En Amikuze tampouco se pode deixar tranquilo, comentou un dos festivais que ao pouco de pasar o control tenta aparcar o seu coche. Máis tarde viu esa mensaxe que se estendeu con Telegram ao pescozo. Recibira a notificación, pero non reparaba no móbil. Ocorren. Si víseo antes, podería asumir por adiantado o susto e a angustia. Con todo, os colaboradores de EHZ estaban alí, na entrada habitual de Arberatze-Zilh, nesa encrucillada que tamén envían os mapas de Google, pedindo que entrasen polo outro lado.

Con todo, o fluxo de mensaxes iniciouse á primeira hora da mañá. En realidade, a idiosincrasia da situación e os cambios previstos para o fin de semana non deixan moita marxe para a sorpresa. O domingo celebráronse eleccións lexislativas en Francia, e o venres pola mañá a organización sacou un comunicado no que chaman á extrema dereita a loitar desde a cultura e o eúscaro, fortalecendo e fortalecendo as relacións. Titau! como di o venres o xornal satírico: “Bardella, Bordeus ou as dúas? Mellor deixalos no solo do armario”.

Ademais, como o 28 de xuño é o primeiro día do festival, houbo moitos xestos para o Día do Orgullo, como a bandeira da entrada. Pero esas características que parecen detalles non terminan aí: a lona do escenario principal é unha gran bandeira palestina, e na escena da praza hai outra que lle cantou, amado e bailado. Evidentemente, os festivais son políticos. Todo festival é político, mesmo aqueles que promocionan marcas de cervexa. Ten que ser un extremo, agora, ir ao Bilbao BBK Live e ver que as empresas especulativas Vueling e Idealista contan cos seus respectivos centros de promoción. Este tipo de especuladores non teñen cabida no LER e as marcas, as promocións, non teñen cabida, salvo a cinta de aparcadoiro e acampada. Por iso imos a EHZ. E por iso a xente volve, porque cree neses valores.

Obras de adecuación

Unha das novidades deste ano é que o festival se celebrou por primeira vez en Arberatze-Zilhe, despois de cinco anos en Irisarri. Por tanto, como era de esperar, aos amantes do festival custoulles a aterraxe. Para os EHZ, os fetichistas do sur, ademais, o novo espazo estaba máis lonxe e iso notouse porque a xente chegou un pouco máis tarde do habitual. Hai que coñecer recunchos e trucos en cada nova casa.

Aparcar os coches como sexa posible, capturar a zona de instalación, montar a casa de teas o mellor posible e entón o mellor empeza cando xa tes todo feito, cando abres a lata fresca de cervexa. Quentando ese momento de apertura, na praza, a charanga Broken Brothers Brass Band, doce pamplonesa. Custou encher a praza, á xente custoulle chegar, pero antes de que se dese conta, ás 20:30 horas, cando Janus Lester está no recinto, xa se notou a calor. Xente suficiente para cubrir o aire fresco e fino. A choiva adoita ameazar de cando en vez, pero parece que a vai a resistir. Por hoxe si. As previsións para mañá son malas, sobre todo as da mañá; pero iso virá mañá, e se o LER é algo, é para aflorar o que sente ao instante.

O venres ten un cartel elegante e foi como esperaba: forte. Polo mero feito de ser o primeiro día, os motivos para saír forte son moitos, especialmente se a oferta musical acompáñao. En parte foi así, aínda que ningún espectáculo o destruíu por completo. Os donostiarras Pelax e Bananas ofreceron un concerto moi elegante e potente no pequeno escenario, pero a este tipo de grupos fáltalles un punch: se moita xente non coñéceche, aínda que o concerto que ofreces é tan bo, nunca vas explotar. Para os afeccionados, iso si, dúas actuacións de luxo. Pelax fixo saltar as cadeiras e Bananas todo o que está por encima da cintura, até os ombreiros. Con tres cuartos de hora, ambos acertaron na fórmula: falar pouco nas artes de canto, dar todo sobre o escenario e transmitir forza ao afeccionado que o está demandando. Benizz, pola súa banda, tamén acertou no seu estilo, en horas máis temperás e coa axuda da música electrónica, co formato. Tres espectáculos que estalaron moi ben a pequena escala.

Como se comentou anteriormente, o venres non houbo grandes concertos. O cartel estaba encabezado por Belako, que actuou como cabeza de cartel, e ás 23:30 comezou o concerto, pero o escenario quedoulle grande. E por sensación, en xeral, a este grupo adóitalle quedar grande xogar na gran categoría do festival. Fan música para tocar en festivais e son moi bos, pero a alargan máis en salas máis pequenas, como se viu na xira das pequenas salas que fixeron nos últimos tempos. Hai algo aí que é difícil de entender. Poida que sexa unha elección de cancións, porque as máis coñecidas non as tocaron, seguramente con decisión propia; pero hai algo que é difícil de entender cando se trata dun escenario no que non sabe conectar con xente.

Cada un ao seu

Venres alegría, sábado triste. O día amenceu moi triste no de Arberatze Zilh, quizais por iso, porque a noite o alargou. Recibiu unha dose de alegría falsa, pero, á primeira hora da mañá, quen viu as previsións meteorolóxicas do seu móbil, os prognósticos prometen saír ás 10:00 horas e dar tregua durante todo o día. E, por casualidade, pouco despois das 10:00 horas levantáronse as portas e comezaron a abrirse claros. De pouco durou a felicidade. A choiva deixou algúns chuvascos ao día, pero se deixou caer de forma incontrolada. Iso é o que marcou o ánimo da xente.

Cando o tempo pasa así nun festival, e a véspera alargouse máis do debido, é difícil atopar un humor o suficientemente grande como para lanzar un chupinazo. A perfidia adoita acentuarse cando unha persoa que non veu con vostede, pero que a coñece, pídelle coa cara, café, sal, macarrones e oito latas de cervexa. De momento pediuche menos que o ano anterior, pero xa sabes que se non lle dás a cabeza mal, se non lle reprochas nada, mañá pola mañá te atoparás aquí, pedindo outras cousas. A balanza do cámping e das amizades falsas pero interesadas é moi interesante para analizar socialmente, xa que hai clases e clases, ademais, entre os festivais. Algúns viñeron sen facer o cámping, co cámping e dúas roupa de recambio, e outros pasaron un ano adaptando as furgonetas con moito mimo e mil trastes útiles. Pero o primeiro ten unha cara de gran valor, e o segundo non sabe dicir que non. Sociólogos, no ton e medida que queirades, botade o bertso.

Era un tema que se podía pór nos bertsos musicados da mañá do sábado. Pasaron unha hora entre a choiva, cantando, talos e café. Non é un ambiente especial, e é unha pena, porque o ambiente do día no LER é moi bonito. Anari tivo que pór a góndola para reverter o estado de ánimo no que se atopa o día. Dous V, Vesna Vulovic, e a xente saltando. O azkoitiarra non dá sorpresas: solemnes e emotivos son os seus concertos.

Si hai algún grupo que deu sorpresas este ano, ese foi o colectivo RTZ. Os mozos raperos labortanos deron un gran show o sábado pola noite, ante moitos amigos, e deixáronnos estupefactos. Pobres do Sur? Si. Despois estivemos comentando con tristeza que este grupo nunca cruzará o río Bidasoa, salvo algunha excepción concreta, porque hai dúas razóns para que isto non ocorra: Ser do Norte, primeiro; e ser do Rap, segundo. Si Odei Barroso viaxou pouco con Terapia... Esperemos, con todo, que non sexa así.

Pero o ambiente acougouse. E non precisamente porque os músicos non o inventaron. Tras o acto político, ás 22:00 horas, Gorka Urbizu tomou o escenario principal, e 1) non entraches e fíxoche a somnolencia, ou 2) derramaches bágoas. Urbizu fai música preciosa, é un gran artista e non só na música, xa que se converteu nun fenómeno tamén no mundo do merch, pero esa melancolía non se escoita un sábado ás 22:00 nun festival de música. Ve a unha sala, toma unha copa e si queres velo.

Menos mal que O seu ta gar veu a quentar o ambiente. Deica pouco máis de 40 anos sobre o escenario, e non perden as súas forzas. Seguen facendo o que queren co público. Agora salta, muge, abrazo e apacigüe o ambiente. Só artistas. Sen dúbida, ao ser medianoite, o festival necesitaba un gran salto. Nakar aguantou o reto nun escenario pequeno, nada máis terminar a proba da man dos eibarreses. Souberon facer o seu traballo, que é o que teñen que ofrecer: Pór á xente saltando durante 45 minutos e darlle leña. Aí terminou o auxe da noite, que descendeu notablemente a partir dese momento. Süne non ofreceu nada especial. Non é tan difícil pór á xente bailando á 1:30 da madrugada, e conseguiuno, cunha base bailable, pero tomou o fenómeno do final de Huntza, Gaztea, EiTB e compañía déronlle un bombo impresionante e non chegou nin á metade do que se dicía del. O que tiña esperanzas, a pesadumbre volvía.

Soster fatígaa

Bo, algo, algo... A pesar de que musicalmente o ambiente foise abaixo, algúns alargaron algo durante a noite do sábado. E é fácil adiviñar quen estiveron nas moratorias: o barro denúnciao. Con todo o que botou o sábado, todos estabamos un pouco manchados de barro –grazas aos labradores de Iparralde, que traen toneladas de palla para que se seque o barro–, pero quen se durmiu e duchouse e quen non, quedou patente na praza de Arberatz esta mañá. Pero non se quedaron atrás. Durante a bebida, os asistentes puideron seguir adiante debido a que a atmosfera estaba xunto á barra, lonxe do escenario, onde unha orquestra de nenos ofrecía o seu espectáculo.

Os nenos e nenas pasaron moi ben o domingo de EHZ. No Txoko Infantil había un ambiente especial, cun animador, e na cara pintáronse ikurriñas algúns deles. Non me imaxino que nun pobo guipuscoano euskaldun, nenos e nenas de 6 anos, de forma masiva, poidan ver as ikurriñas pintando na cara. Isto é un claro expoñente do que impulsa EHZ: eúscaro, cultura vasca, perspectiva nacional... e que hai sitio para todos, sempre que sexa para actuar dentro duns valores. Todo isto tamén é LER.

Ver aquí a galería de fotos de Dani Blanco, en ARGIA, con licenza libre CC BY SA.