Por varias razóns, nos últimos anos estou a moverme a moi poucos quilómetros da miña casa. Aproveitando a situación, comecei a observar algúns feitos e cambios. Entre outras cousas, fixeime nos cambios no uso do eúscaro que se deron na zona na última década.

Aparentemente, nas comarcas do nordés de Gipuzkoa non existen malas condicións para avanzar no coñecemento e uso do eúscaro: oficialidade do eúscaro, actitude social, número de falantes, necesidade comunicativa, unha ampla rede de escolas e euskaltegis, modelo D ben arraigado, subvencións... De feito, fai 10 anos descubrimos un “florecimiento” do eúscaro. Ao dez anos, e especialmente nos dous últimos, obsérvanse posturas en sentido contrario. Por exemplo, é moi difícil escoitar en eúscaro ás cuadrillas que están inmersas na adolescencia. Si non se fala cunha iniciativa organizada ou cun adulto vascoparlante activo, estes mozos só utilizan o castelán na comunicación habitual e o uso do eúscaro é tan “finxido” como escaso.

Fai 10 anos o eúscaro tivo un gran impulso. Por citar algunhas variables, vou pór sobre a mesa este catro aspectos: a situación política positiva, o cambio de paradigma que fixo o eúscaro baixo a lema “Euskaraz Bizi Nahi dut”, o nacemento e a necesidade da titulación dunha gran cantidade de fillos e fillas de pais e nais vasquistas nacidos na época do “baby boom”. Por primeira vez nestes anos de nacemento, houbo que abrir as novas aulas do modelo D e moitos adultos chamaron á porta dos euskaltegis.

Despois de 10 anos, creo que eses factores cambiaron. Non se produciu ningunha transformación política e neutralizaron a capacidade das forzas políticas vasco-soberanistas; moitos dos que se converteron en falantes activos vestidos coa camiseta “Euskaraz Bizi nahi dut” rendéronse; a natalidade reduciuse; a necesidade da titulación, ao final, non foi tan grande.

Sobre todo me entristece ver que os fillos dos pais euskaltzales estanse socializando en castelán e en francés. Aquel vello “exercicio matemático” (7 euskaldunes + 1 erdaldun = 8 erdaldun) segue igual. Abonda con que unha persoa sexa castellanoparlante, ou que estea incómoda en eúscaro, para que en todo o grupo domine o castelán. Evidentemente, hoxe en día ese amigo está en todas as cuadrillas, está en todas as familias. Porque é imposible que iso non ocorra, porque o noso país é moito máis diverso e complexo que fai 10 anos. Por suposto, a resposta non é pechar a comunidade de falantes, porque ademais de ser absolutamente imposible, suporía a morte do eúscaro.

Nas últimas seguín con atención as achegas de tres sociolingüistas: Concretamente, a pelexa entre Kike Amunarriz, Patxi Sáenz e Pello Jauregi. A mensaxe optimista, alegre, cariñoso de Kike; as notas agudas e profundas de Patxi; e as propostas máis construídas e novas de Pello.

Necesitamos optimismo, actitude amable, autoestima. Como di Kike, saber que o eúscaro non é tan pequeno, que estamos a falar de “champions league” en castelán, francés e inglés. Saber e utilizar o eúscaro dános un “plus”, como ben sinala o bertsolari Jon Maia: Dános unha “mirada especial”. Unha mirada clara, profunda, prolongada, neste mundo cambiante e fráxil para fixar as pernas con forza e movelas cando queiramos, na dirección que queiramos.

Tamén necesitamos rigor. Porque o eúscaro aínda non é oficial en toda Euskal Herria, é unha lingua minoritaria, gravemente ferida, os nosos dereitos non se garanten. As Constitucións dos Estados e as Institucións Vascas han adoptado un bilingüismo desigual, garantindo o “dereito” a ser un monolingüe castellanohablante. Os que deron as costas ao eúscaro sábeno, e por iso non aprenden, porque saben que teñen o poder de obstaculizar a nosa elección lingüística.

As propostas construtivas tamén son imprescindibles e neste campo foi moi interesante desenvolver conceptos de boca viva/listos.

O mundo cambiou, vai cambiar máis. Euskal Herria cambiou por completo e vai cambiar máis. Como mencionei nun artigo anterior, seguramente agora en Euskal Herria os descendentes dos “de hai tempo” por primeira vez en toda a historia son menos que “os recentemente chegados e os recentemente chegados”. Por este motivo e por outros tantos motivos, as liñas de traballo, estratexias e referentes dunha época diríxense a unha Euskal Herria que xa non existe. Necesitamos tendencias, metas e estratexias adaptadas a esta etapa esvaradía da globalización para que o final do eúscaro non coincida co final do século.

Os que traballamos para que o eúscaro volva ser a lingua habitual de Euskal Herria temos novos retos. Non abonda con que o eúscaro sexa algo que estea no peto como “recurso cultural”, ten que ser “normal” no día a día, en todos os ámbitos. Non podemos dar por boa a “normalización” de dúas erdas. Non podemos dar por bo un bilingüismo desigual. Desde Ahobizi temos que seguir creando espazos monolingües vascos desde o noso plurilingüismo. Debemos traballar para que estes espazos, espazos, actividades sexan atractivas para os castellanoparlantes e xeren curiosidade e necesidade. Só dinnos que somos uns 300.000 vascoparlantes activos. É posible que sexa a taxa máis baixa de todos os tempos en termos porcentuais, pero, paradoxalmente, pola condición, coñecemento e formación deses 300.000, o eúscaro nunca estivo tan forte como agora.

Do mesmo xeito que temos que seguir creando espazos euskaldunes monolingües, hai que traballar tamén situacións comunicativas bilingües, pero mantendo a perspectiva de Aho Bizi/ Entzun Prest, evitando a aparición de novas situacións comunicativas. Temos que eliminar definitivamente a adición 1+7=8 (resta) e facer unha elección clara, desde todas as institucións, para garantir e demandar o coñecemento mínimo canto antes, xa que a vida e o desenvolvemento do eúscaro tamén está en mans de Entzun Prest.