Morre Graxi Etxebehere, natural de Ortzaizta con 72 anos de cancro. Vascófilo e nacionalista, a súa militancia facía tempo que era coñecida. Por último, no Aberri Eguna deste ano puidemos ver lendo a expresión "Izan gara, bagira", auspiciada por 60 nacionalistas vascos, Itsasun.

Naiz difundiu a mensaxe esta mañá e desde entón grazas e as mensaxes de dor multiplícanse nas redes sociais.

Foi detido en 2015 polo refuxio de Iñaki Reta e Xabier Goienetxea, membros de ETA, xunto cos dous ortzaiztarras. Na entrevista concedida a Berria, en liberdade, manifestou o seguinte: "Teño moi claro que temos que apoiar o proceso de paz e iso pasa polo apoio de [ETA] para desarmar. Falar require persoas por ambas as caras. A organización deu pasos moi importantes, a loita armada non é máis... O desarmamento é un paso máis, e na Conferencia de Paz de París puxéronse as condicións necesarias. Estas condicións están en mans dos Estados e nas nosas mans, axudar ao proceso e ao desarmamento". Forma parte da rede de Artesáns de Paz.

Esta apertura das portas da casa era antiga: "Axudabamos aos militantes que apoiaban a Euskal Herria. Franco e os seus achegados querían desmenuzar a todas esas persoas –torturaban, mataban–, e eles defendían que o que queriamos defender era o que nós queriamos defender, entón había entre nós…, entre xente que non compartía con todos, pero que ten o mesmo obxectivo, hai un piru que che une. Para esas persoas tiña unha proximidade". Esta expresión pode ser causada nunha entrevista concedida á Radio de Irulegi.

En esencia, por iso foi encarcerado en 1992 e pasou seis meses no cárcere de Fleury-Merogis. Recentemente, na entrevista concedida a ARGIA, manifestou: "O que máis me ha estonado é como se xogan connosco. Tes un dossier buxán e vas ao cárcere. Se eles deciden que es o mellor, reproducen o esforzo. Iso non é xustiza. Facer culpable a alguén dun lugar que non é nada é política". O xuízo produciuse en 1995: Ademais de Etchebe, un total de 80 persoas foron xulgados en París –os procesados eran vascos e bretóns– e denunciaron por unanimidade a “criminalización” destes albergues.

Implicado en Urbanismo

Participou no teatro da cabalgata de Ortzaiz que se publicou o ano pasado. Enfermo de Ordungoz, aínda que tivo un rol ttip, estivo alí, formando parte da súa colectividade favorita.

Tamén formou parte dos fundadores da asociación Basaizea, organizadora do Día de Navarra a finais da década de 1970. Do mesmo xeito que outros habitantes da época do País Vasco continental, converteuse en patriota na súa mocidade. Tivo sitio para a militancia Basaizea ou no ámbito político o Movemento Nacionalista Esquerdo EMA.

Era enfermeira por profesión e tiña a saúde como un dereito e un servizo público, sobre todo no mundo rural en risco de evacuación. Durante moitos anos atendeu á xente na súa casa, nalgúns pobos típicos da Baixa Navarra –Ortzaiz, Bidarrai, Arrosa, Irisarri...–.

Outro exemplo desta implicación a favor do pobo foi o cuestionamiento da venda da casa Etxebestia de Ortzaiz en 2015. A asociación Garbi quixo deixar a casa á diocese, pero o propio Etxebehere opúxose a iso, demandando e gañando o asunto. Como canle das ofertas sociais e culturais, levou a loita por que ese espazo estea fose da propiedade da Igrexa.

Deu o último suspiro esta noite, estando en casa até o último momento, entre os máis próximos. Tamén falou de enfermidade e morte na entrevista á Radio de Irulegi. Dicía, entre outras cousas: "Se hai que compartir, que sexa cun interior pacífico. E penso que será así, porque todas as cousas da miña vida están no seu sitio. E logo, mire, que sexa con dignidade. Eu non teño ningunha intención de morrer, non querería, pero tampouco me gustaría nublar ou gardar ese momento".