Hai dúas semanas falamos das dificultades que temos para utilizar o eúscaro en Gasteiz. Hoxe quero explicarvos a outra cara da moeda, o milagre de Vitoria. Os lingüistas din que é case imposible volver resucitar unha lingua se foi representada. Pois é verdade que o eúscaro non desapareceu nunca, pero hai corenta anos entre os vitorianos había poucos que sabían eúscaro. Hoxe en día, pola contra, a principios do século XXI, segundo as últimas enquisas sociolingüísticas, Vitoria-Gasteiz é o lugar onde máis aumentou o uso do eúscaro. Como é posible?
A ikastola das miñas fillas, Arantzazu, cumpre este ano 40 anos. Estes aniversarios significa moito. Na cidade teño a sensación de que eses anos foron decisivos. Eu non estaba aquí fai 40 anos, era unha nena pequena de Barcelona cando a miña nai decidiu falar catalán comigo, aínda que en casa dos meus avós falábase castelán. Naquela época, aquí, nos barrios de Vitoria-Gasteiz, algúns pais quixeron garantir o dereito a estudar en eúscaro. Os nosos pais viviron durante a longa noite do franquismo na mocidade e, ao chegar a Transición, tentaron construír desde alí e desde aquí o seu pobo digno.
"Vitoria-Gasteiz é a cidade con maior auxe do eúscaro, fai uns 40 anos, porque algúns pais tiveron a determinación de converter o eúscaro na lingua dos seus fillos"
En Álava, en 1977 a Deputación de Álava, probablemente grazas ao impulso popular, comezou a tecer unha rede escolar para aprender eúscaro. Por unha banda, asinou convenios coas ikastolas creadas nos anos 60; por outro, creáronse ikastolas públicas como Arantzazu, Toki Eder, Durana ou Odón de Apraiz... En todos estes lugares concretos sementáronse as sementes do auxe do eúscaro en Vitoria. É dicir, hoxe en día Gasteiz é a cidade que máis auxe experimentou o eúscaro, xa que fai uns 40 anos algúns pais vitorianos tiveron a determinación de converter o eúscaro na lingua dos seus fillos.
Foi unha rede modélica, contaxiosa, e hoxe en día a maioría dos nenos aprenden no modelo D en Vitoria. Esta rede de euskaldunización non se detivo na Transición. Por exemplo, en 2004, Ramón Baixo, a escola da Zona vella, garantiu o modelo D e converteuse nun espazo cohesionador do barrio. Este ano, a escola Judimendi, situada nun barrio de gran vitalidade e co mesmo nome, deu o salto ao modelo D e desexámoslle a mellor sorte, que a este proxecto súmense moitos amigos, para nós, os amantes do eúscaro, que son decisións valentes e decisivas.
A situación do eúscaro en Vitoria-Gasteiz non é fácil, e o uso do eúscaro é aínda demasiado pequeno, pero non vin en ningún sitio, sobre todo entre a xente da miña xeración, un compromiso co eúscaro que existe aquí. Compromiso dos seus pais pola aposta, o agasallo. Menos mal que todo isto dános forza, porque aínda hai moito traballo e tarefa, e o milagre está na cabeza. Para iso hai que garantir a transmisión intergeneracional e non será fácil. Porque en Vitoria os nenos utilizan pouco o eúscaro, e si non se usa, e non se transmite o idioma á seguinte xeración, aí quedará o esforzo realizado durante estes anos. Por iso estamos preocupados, e polo momento non podemos aínda chamar milagre, pero estamos no camiño e chegará.