Ao longo dos anos publicou libros sobre obras, traballos ou vidas de persoas estreitamente vinculadas á historia, a cultura e o conflito político do País Vasco: Entre outros, Nemesio Etxaniz, Eusebio Osa, Txillardegi e Telesforo Monzón. Esta vez Emilio López Adán. Por que?

Na sociedade consumista na que vivimos e na actual pandemia, entre outras cousas, o máis importante é pensar no que podemos comprar agora, pensar no que podemos cambiar agora en casa e calcular si temos diñeiro para iso. O pasado, no mellor dos casos, cando estamos de chisme. Se Euskal Herria fose un pobo normalizado, menos mal!, pero como o noso presente é moi mestizo, no fondo o vasco-español ou vasco-francés –cando a mestizaxe é voluntario pode ser bo, pero cando é forzado, non, é importante mirar atrás para saber de onde vimos e empezar a entender por que estamos nesta situación, para mirar cara a adiante, cara ao futuro, con máis conciencia, con máis conciencia vasca. Son traballos realizados con esa idea central.

Ademais de achegar á memoria colectiva de Euskal Herria, cal é o obxectivo do libro?

Informar sobre a posición de Emilio López Adán. Chegou á madurez en pleno franquismo e é referente dunha determinada posición no eixo nacional e social, a loita nacional e social. O seu ideal é a confederación de municipios libertarios. É partidario dunha Euskal Herria euskaldun, pero non do Estado vasco nin de ningún outro Estado. Para López Adán, o Estado é un medio para que unha minoría se faga coa maioría absoluta dos votos. É o pensador da revolución libertaria vasca. Indicador e soporte dunha posición determinada e respectable. De todos os xeitos, o feito de que eu faga o libro sobre el non quere dicir que eu sexa ideológicamente da mesma corda.

O libro consta de tres partes. Que atopará o lector en cada unha delas?

A primeira parte chámase Memorias da violencia política. López Adán comprometeuse en 1963-1964 por sentir un imperativo ético contra o franquismo opresor. O réxime de Franco provocaba medo. Era difícil e duro implicarse na loita contra el, pero se comprometeu nela. En marzo de 1967, o V Congreso Nacional de ETA celebrarase en Francia. Na segunda parte do congreso, en Getaria, foi nomeado membro da Asemblea Ordinaria. Abandonou os estudos médicos que cursaba en Valladolid e dedicouse con total dedicación ao proselitismo a favor da institución. Un ano no Sur e medio no Norte. No outono de 1968, ameazado nun ambiente represivo tras os asasinatos de Pardines, Etxebarrieta e Melitón Mazás, trasladouse a Bruxelas, onde permaneceu até principios de 1976. Coa morte de Franco -lembrando o 3 de marzo de 1976, as loitas de entón en Vitoria-Gasteiz e cinco asasinados pola policía–, Laia moveuse ao redor de Ez, especialmente como referente intelectual de autónomos. Todos eles se desmenuzan na primeira parte do libro.

A segunda parte é a relación entre a Revolución e a violencia. López Adán separou ben as distintas fases de ETA. En cada fase analizou si tivo a adhesión ou a aceptación parcial da localidade, dun sector de poboación suficientemente representativo, valorando en consecuencia a actuación da organización armada. Contrastou a súa análise cos analistas franceses e americanos. Pode ser a parte máis polémica. A valentía e a responsabilidade de López Adán non lle faltan, e non hai dúbida de que fixo análises significativas sobre un tema que nos marcou moito, que merece a pena ler e reflexionar.

A terceira parte é unha serie de ideas e referentes para a Revolución Social. Nela hai varios apartados, e dependendo dos intereses de cada un, uns máis interesantes e memorables. Na chamada nación e estado, por exemplo, fai 40 anos escribía que a burguesía vasca non tiña ganas de crear un estado vasco, que lle bastaba cun estatuto de autonomía. Tiña razón. Agora vémolo moi claro: fai 40 anos si? Moitos pensabamos que era cuestión de tempo e que cada vez teriamos máis autonomía para chegar á independencia. Hoxe? E, en xeral, na era do poder das multinacionais, dicía que os Estados democráticos eran un sistema represivo para manter á maioría popular en mans dunha minoría, e todos eles baixo o neoliberalismo. En Occidente, e en Oriente, tamén dominaba a burocracia. Os traballadores e as clases populares vascas debían loitar por un comunismo ecolóxico libertario, non por ningún estado, nin polo Estado vasco. Como se dixo antes, diversas e interesadas.

No preámbulo dis que só traballaches unha parte da obra de López Adán no libro. De feito, o traballo do negro é longo e robusto. Foi difícil facer esa selección de contidos? Por que criterios fixo a selección?

Quixen facer máis divulgativo que un libro académico. Iso non quere dicir que non teña profundidade ou que sexa un libro lixeiro. A lectura deste libro require tempo e esforzo para o lector, pero creo que tamén dará o seu pequeno prezo a quen o le. Ao principio fixen un texto máis extenso. Estudei e comentei outros dous libros de López Adán, O nacionalismo vasco e clases sociais e Euskadi 1984, pero me pareceu que non eran imprescindibles para a divulgación, e quedáronse fóra na última versión. Estaría ben que os historiadores, por exemplo, fixesen unha crítica construtiva dos libros históricos de López Adán. Por exemplo, os libros: O Nacionalismo Vasco (1876-1936), O Nacionalismo Vasco no exilio (1936-1960); e Do Carlismo ao Nacionalismo burgués.

Que destacaría da obra de López Adán? A teoría e a praxe van da man no seu traballo…

Si, comprometeuse moito nos últimos case sesenta anos, e aínda o segue. Non fixo un traballo fácil, e nese sentido é admirable. En teoría traballou máis, pero na maioría dos casos estivo moi relacionado coa práctica. Espero que siga traballando.

Foi vostede protagonista deste proxecto –López Adán–?

Si, e para min iso foi unha nova experiencia, porque até agora sempre fixen investigacións sobre os mortos. Ter ao protagonista ao seu lado é unha gran axuda para non meter demasiado pata. sente máis responsable, polo menos así o sentín eu. Confeso que me soltou as mans e que os defectos son verdadeiramente meus. Por outra banda, tamén el quedouse bastante contento co libro, segundo díxome cortésmente. Isto tranquilízame moito.

Por que é importante fixarse no pasado?

Un español, un francés ou un inglés ou un alemán non teñen ningún problema para saber que son; nós si. Só tes que ir a Hendaia: ti español? Eu son vasco. Si, pero o vasco español? vasco francés? Para fortalecer a identidade é moi importante tomar conciencia do pasado. Non me demorarei en balde: no noso caso, abrir todas as portas á asimilación cultural-lingüística é non saber nada do pasado e non interesar nada. E vexo un gran perigo de que ocorra iso.

Na terceira parte do libro tratas outros temas ou cuestións relacionadas co futuro. Por que?

A terceira parte é un cesto de cesta composto por diferentes temas. Non sabía a que sección tan diferente pór unha txapela común, e bauticeino co nome de ideas e referentes para a Revolución Social. A oportunidade da revolución social dáse moi poucas veces na historia, aquí e en todas partes –vivímolo entre 1975-1978, pero se perdeu, prohibírono–, e aínda hoxe non parece que esteamos para iso, aínda que a pandemia dure moito, a inquietude pode aumentar, e quen sabe! Pero a verdade é que non creo que esteamos ás portas da revolución social. En calquera caso, López Adán sementou as sementes e aí quedan á espera de pegalas nun terreo ben fertilizado, na procura de tempos axeitados.

Tamén acaba de publicar un libro dixital sobre inquietudes e desexos. Que recibiches alí?

Sobre todo, a maioría dos artigos que publiquei no blog Zuzeu durante o último ano e medio, e os que escribín ao redor dunha discusión. Neste blog cada día publícanse artigos en eúscaro, e a miúdo xorden discusións, ás veces con máis de cen comentarios; e como xa dixen, incluín no libro os que se indican nun deles. Até agora escribín máis complexos, non se cantos escritos lin (libros, artigos e demais), e centrei a información recollida nos apartados e saquei a escritura na cabeza. Para o blog citado, os artigos deben ser bastante curtos e con faíscas, tanto para o mellor como para o peor. Para mellor, porque poden chegar a máis xente, e para peor, porque é máis fácil ser temerario na opinión, caer na imprudente metedura de pata. Parece que escribir dúas páxinas é fácil. Non, non é fácil, polo menos se buscas un mínimo de seriedade.

Iso si, como xa se dixo antes, son máis liviáns, menos complexos, e espero que sexan máis amables para ler, aínda que algúns poden resultar desagradables, como ocorreron no blog, especialmente no que se refire a relixión e feminismo, aínda que son poucos. Por iso a miúdo xorden disputas: cantas cabezas distintas!

Seleccionou principalmente artigos relacionados co eúscaro e a política. Por que?

Esta pregunta permíteme dicir que unha lingua é un fenómeno social, que é moito máis que un instrumento de comunicación, e que aínda que a política dos partidos políticos convén estar a certa distancia dos xogos, é, ao mesmo tempo, moi política.

O instrumento máis importante para cohesionar á España plural é probablemente o español. E para cohesionar a Francia, nin que dicir ten, o francés. Por que o eúscaro non é hoxe en día un instrumento de cohesión social na maioría de Euskal Herria? A partir do básico, hoxe en día nalgúns fogares de Azkoitia e Azpeitia poderanse celebrar reunións en eúscaro. Quizá en menos prazos dos que esperaba. En Hernani, debaixo da miña casa, non se poden celebrar reunións en eúscaro de forma natural, e non se fan. A ferramenta de entendemento baixo casa é o castelán. O castelán é o instrumento de cohesión social. Iso nun barrio de Hernani, noutros barrios e pobos, e non digamos nas cidades. Trátase dun problema enteiramente político. Non de política partidista, senón de política nacional ou popular.

Por que decidiches recompilar todo iso nun libro?

Polas redes sociais, no meu caso teño moitos descoñecementos e contradicións. Non fai falta dicir que son moi utilizados. Son eficaces? Dubido que sexan demasiado transitorias. Seguro que o factor de idade tamén ten moito que ver co meu pensamento ou visión. A finais de 2019, os xornalistas de Zuzeu confesaron no blog que dalgunha maneira fora unha revelación do ano en artigos e debates. Entón ocorréulleme a idea: por que non reunín a maioría deles nun libro? E por que non sacalo como libro dixital? Quizá o libro dixital teña futuro! Pero a min gústame máis o papel e leo máis no papel. Cantas contradicións!

O libro, titulado Preocupacións e desexos, pódese ler na plataforma Booktegia. Dispoñible na rede. Cres que este tipo de soportes son importantes?

Non se pode subestimar a importancia deste tipo de plataformas. Os libros dixitais teñen moitas descargas, só hai que botar unha ollada na Booktegia para darse conta diso. Pero, lense a fondo ou se morde o lector? Non o sei. En calquera caso, á proba véxolle máis útil que prexudicial.