Sen dúbida, por moitos factores, podemos dicir que a lingüística se atopa ante unha nova situación: nas últimas décadas as viaxes permítennos coñecer mellor os países de fóra, acceder facilmente á información a través de Internet, acceder a portais e buscadores de toponimia como Google maps.

É máis, existen moi bos sistemas de información xeográfica para coñecer as características das contornas (GIS-Geographic Information System) e, aínda por riba, comezaron a axudar ás ciencias concretas. Por exemplo, a xenética demostrounos que desde aquí se poboou Europa Occidental (o que axuda a entender as pegadas da toponimia); a arqueometría, a través de dataciones, móstranos o tesouro de 80 palabras vascas de Iruña-Veleia (si quérese facer, por suposto); e a estadística mostra que a casualidade de chamar “pico” a un dos vales máis fríos de Austria é insignificante (0,00… 1).

A curto prazo, o máis importante é realizar estudos de toponimia en grandes grupos, é dicir, investigar si as similitudes toponímicas correspóndense coas similitudes xeográficas. Para iso tomarase un conxunto de raíces que representan o “momento álxido” (“go”, “ga”, “gan”, “gora”, “gore”…) e observarase a súa presenza en Europa. Posteriormente, poderanse incluír as coordenadas deses topónimos nas aplicacións GIS e analizar de forma masiva si trátase de vómitos, como fai o investigador Jabier Goitia desde hai tempo ou como o fai agora Jose Mari Ugaldea. Así, a curto prazo, coñeceremos mellor que nunca as raíces da lingua materna europea.

Grazas a todo iso, o que estamos a ver é que o eúscaro é cada vez máis importante para entender a toponimia e interpretar as raíces antigas. Ademais, está a observarse a necesidade de estudar outras linguas de menor importancia na historia da lingüística, como o castelán: A “machada” (atxa) podería ser o precursor da “machada”, é dicir, un “atx” sen atar. Ou o catalán, por exemplo, porque significa “de” “fonte” e dános a clave de “fonte De” e “Deba”; ou “socarrado”, o que “o lume” deixa “queimado” na pota. Ou estudando a fondo o galego, e por suposto o latín, o grego…

Parece que todas as linguas gardaron algún tesouro da nai. Ademais vemos que o eúscaro non é unha lingua illada, porque as súas raíces están en todas partes. Por iso, como dicía José Ramón Rementeria, a filoloxía vasca podería ser unha das primeiras do mundo, non de 3º, tal e como está agora, si os traballos de Hervás e Humboldt non fosen enterrados inxustamente e sobre iso non se estendeu a teoría do illamento do eúscaro.

É hora de actualizar a Mitxelena. É o momento de despexar Iruña-Veleia. É a hora de botar da pantalla o proceso de euskaldunización tardía de ETB. E é o momento de abrir os ollos aos estudantes de filoloxía vasca e de non dicir mentiras. Por exemplo, que o artigo se introduciu na época medieval pola influencia dos romances. De feito, nunha pedra que apareceu fai uns 100 anos en Iruña-Veleia había dúas palabras co seguinte artigo: “escuro” e “ttipia” (e en moitas das palabras que Eliseo Gil atopou en 2005-2006)… E, sobre todo, é hora de loitar, que o Goberno de Madrid que quere facer desaparecer o eúscaro non escriba a “nova” historia do eúscaro, porque nestes momentos paga para iso a 25 profesores e bolseiros de Filoloxía Vasca de Vitoria-Gasteiz.

Moitas preguntas e propostas sobre o que é o eúscaro en Europa escoitaranse o próximo 5 de maio no Aubixa de Elgoibar. Congreso. Como complemento, a véspera terá lugar unha charla aberta na Casa de Cultura de Elgoibar a cargo do británico Angus Hunck e o valenciano Bernat Mira, que acudirán a este congreso.

O congreso contará con catro investigadores externos: Angus Hunk (The Pan-European Vasconic Footprint), Antonio Arnaiz Villena (As linguas uskomediterráneas), Jaime Martin Martin (O consonantismo do protoeuskera) e Bernat Mira Tormo (O vasco na toponimia valenciana, ibérica e europea).

Tres de aquí darannos propostas de toponimia europea: Jabier Goitia Branco (Eurasiatik bidaia), Jon Goitia Branco (Euskera é a lema da toponimia europea) e Jose Mari Ugaldea (Euskal toponimia munduan).

Tamén haberá tres autores que publicaron novos libros: Juan Martin Elexpuru Arregi (Euskararen arrastak Sardinian? ), Jon Nikolas Lopez de Ituiño (Orixes da linguaxe oral e do euskara-eskuara) e Eñaut Etxamendi Gezainburu (Orixes do eúscaro).

E por último, o grupo deste congreso estará formado por outro catro relatores: Felix Zubiaga Legarreta (Escola de nais na creación de Europa), Agurtza e Aintzane Lazkano Lizundia (Bor erroa nas linguas do mundo) e Joseba Mintegi Eskisabel (Zientzia dogmaren gatibu).

Despois de comer, tamén se traballarán as propostas etimolóxicas dos animais, plantas e diversos utensilios do caserío.

Grazas ao congreso, iremos definindo que lugar debe ocupar o eúscaro na lingua materna europea e será unha oportunidade inmellorable para compartir algúns dos elementos da lingüística libre que necesitamos para a soberanía da nosa nación.

Koldo Urrutia

Asociación Orixe do Eúscaro