argia.eus
INPRIMATU
Eúscaro na lingua materna europea
  • Houbo unha lingua materna en Europa? Até que punto as linguas indoeuropeas tomaron das linguas preexistentes ou existentes? Que nos di a toponimia actual sobre a lingua ou linguas da antiga Europa? O eúscaro permítenos entender unha parte da toponimia europea? Non teñen moitas palabras latinas ou gregas raíces máis antigas no seu interior?
Koldo Urrutia 2018ko maiatzaren 03a

Sen dúbida, por moitos factores, podemos dicir que a lingüística se atopa ante unha nova situación: nas últimas décadas as viaxes permítennos coñecer mellor os países de fóra, acceder facilmente á información a través de Internet, acceder a portais e buscadores de toponimia como Google maps.

É máis, existen moi bos sistemas de información xeográfica para coñecer as características das contornas (GIS-Geographic Information System) e, aínda por riba, comezaron a axudar ás ciencias concretas. Por exemplo, a xenética demostrounos que desde aquí se poboou Europa Occidental (o que axuda a entender as pegadas da toponimia); a arqueometría, a través de dataciones, móstranos o tesouro de 80 palabras vascas de Iruña-Veleia (si quérese facer, por suposto); e a estadística mostra que a casualidade de chamar “pico” a un dos vales máis fríos de Austria é insignificante (0,00… 1).

É hora de actualizar a Mitxelena. É o momento de despexar Iruña-Veleia. É a hora de botar da pantalla o proceso de euskaldunización tardía de ETB. E é o momento de abrir os ollos e non dicir mentiras aos estudantes de filoloxía vasca

A curto prazo, o máis importante é realizar estudos de toponimia en grandes grupos, é dicir, investigar si as similitudes toponímicas correspóndense coas similitudes xeográficas. Para iso tomarase un conxunto de raíces que representan o “momento álxido” (“go”, “ga”, “gan”, “gora”, “gore”…) e observarase a súa presenza en Europa. Posteriormente, poderanse incluír as coordenadas deses topónimos nas aplicacións GIS e analizar de forma masiva si trátase de vómitos, como fai o investigador Jabier Goitia desde hai tempo ou como o fai agora Jose Mari Ugaldea. Así, a curto prazo, coñeceremos mellor que nunca as raíces da lingua materna europea.

Grazas a todo iso, o que estamos a ver é que o eúscaro é cada vez máis importante para entender a toponimia e interpretar as raíces antigas. Ademais, está a observarse a necesidade de estudar outras linguas de menor importancia na historia da lingüística, como o castelán: A “machada” (atxa) podería ser o precursor da “machada”, é dicir, un “atx” sen atar. Ou o catalán, por exemplo, porque significa “de” “fonte” e dános a clave de “fonte De” e “Deba”; ou “socarrado”, o que “o lume” deixa “queimado” na pota. Ou estudando a fondo o galego, e por suposto o latín, o grego…

Parece que todas as linguas gardaron algún tesouro da nai. Ademais vemos que o eúscaro non é unha lingua illada, porque as súas raíces están en todas partes. Por iso, como dicía José Ramón Rementeria, a filoloxía vasca podería ser unha das primeiras do mundo, non de 3º, tal e como está agora, si os traballos de Hervás e Humboldt non fosen enterrados inxustamente e sobre iso non se estendeu a teoría do illamento do eúscaro.

É hora de actualizar a Mitxelena. É o momento de despexar Iruña-Veleia. É a hora de botar da pantalla o proceso de euskaldunización tardía de ETB. E é o momento de abrir os ollos aos estudantes de filoloxía vasca e de non dicir mentiras. Por exemplo, que o artigo se introduciu na época medieval pola influencia dos romances. De feito, nunha pedra que apareceu fai uns 100 anos en Iruña-Veleia había dúas palabras co seguinte artigo: “escuro” e “ttipia” (e en moitas das palabras que Eliseo Gil atopou en 2005-2006)… E, sobre todo, é hora de loitar, que o Goberno de Madrid que quere facer desaparecer o eúscaro non escriba a “nova” historia do eúscaro, porque nestes momentos paga para iso a 25 profesores e bolseiros de Filoloxía Vasca de Vitoria-Gasteiz.

Moitas preguntas e propostas sobre o que é o eúscaro en Europa escoitaranse o próximo 5 de maio no Aubixa de Elgoibar. No congreso

Moitas preguntas e propostas sobre o que é o eúscaro en Europa escoitaranse o próximo 5 de maio no Aubixa de Elgoibar. Congreso. Como complemento, a véspera terá lugar unha charla aberta na Casa de Cultura de Elgoibar a cargo do británico Angus Hunck e o valenciano Bernat Mira, que acudirán a este congreso.

O congreso contará con catro investigadores externos: Angus Hunk (The Pan-European Vasconic Footprint), Antonio Arnaiz Villena (As linguas uskomediterráneas), Jaime Martin Martin (O consonantismo do protoeuskera) e Bernat Mira Tormo (O vasco na toponimia valenciana, ibérica e europea).

Tres de aquí darannos propostas de toponimia europea: Jabier Goitia Branco (Eurasiatik bidaia), Jon Goitia Branco (Euskera é a lema da toponimia europea) e Jose Mari Ugaldea (Euskal toponimia munduan).

Tamén haberá tres autores que publicaron novos libros: Juan Martin Elexpuru Arregi (Euskararen arrastak Sardinian? ), Jon Nikolas Lopez de Ituiño (Orixes da linguaxe oral e do euskara-eskuara) e Eñaut Etxamendi Gezainburu (Orixes do eúscaro).

E por último, o grupo deste congreso estará formado por outro catro relatores: Felix Zubiaga Legarreta (Escola de nais na creación de Europa), Agurtza e Aintzane Lazkano Lizundia (Bor erroa nas linguas do mundo) e Joseba Mintegi Eskisabel (Zientzia dogmaren gatibu).

Despois de comer, tamén se traballarán as propostas etimolóxicas dos animais, plantas e diversos utensilios do caserío.

Grazas ao congreso, iremos definindo que lugar debe ocupar o eúscaro na lingua materna europea e será unha oportunidade inmellorable para compartir algúns dos elementos da lingüística libre que necesitamos para a soberanía da nosa nación.

Koldo Urrutia

Asociación Orixe do Eúscaro