Un: A campaña de matriculación para o curso 24-25 comezou en Navarra. NIZE (Rede de centros públicos do modelo D) utilizou a imaxe dun neno racializado para fomentar a matriculación. Nestes centros de modelo D a porcentaxe de nenos inmigrantes é moi pequeno: sinceramente, a fotografía non reflicte a realidade. A través da campaña pretender dar a coñecer que o eúscaro tamén é a persoa máis racializada, pero non nos gustaría comunicar algo que non caemos no blackwashing? Pódese cambiar a tendencia de matriculación dos centros educativos navarros do modelo D sen cambios na comunidade? Máis que coa fotografía, deberiamos manter o que a fotografía reflicte.

Dous: Teño a sensación de que estamos nun momento similar aos anos 60-70, reflexionando sobre a situación en Navarra e sobre o que está a suceder no mundo euskaldun en xeral. Non, por suposto, no que se refire á orde política ou económica, pero si aos cambios na orde social, nos que se creou unha organización social que se mantivo até os nosos días despois da loita pola emancipación xeral. Foi entón cando comezaron as grandes folgas, os primeiros pasos do movemento feminista, a loita polo eúscaro e a organización das ikastolas, a creación da sanidade pública, a das asociacións de veciños e un longo etcétera.

Pero cincuenta anos despois, a Europa das fronteiras blindadas, o desenvolvemento do neoliberalismo, o financiamento e outros moitos procesos socioeconómicos transformaron radicalmente as nosas cidades e pobos. Responder ás dúas preguntas no camiño da comprensión do novo mapa daríanos grandes pistas: Quen impulsarán a nova orde social vasco desde abaixo e desde a mirada da transformación social? E o que lle vai da man: quen son os máis pisados hoxe en día en Euskal Herria?

Tres: Na nosa historia o eúscaro avanzou cando foi a lingua de quen non teñen privilexios. Si hoxe fixésemos a translación, serían suxeitos de transformación os que alugan vivendas en barrios máis pobres, os empregados de casa, os que traballan en servizos que non requiren cualificación, os coidadores, os traballadores de obras, os de supermercados... moito máis. Teñen varias contas en común: non traballan na función pública e a maioría delas son racializadas.

Pero é que esta clase, que é o motor da historia, non viviu a segregación do eúscaro; non lle afecta; está fóra do seu día a día. É máis, as persoas adultas que coida son vascas, e os propietarios do piso alugado ou das casas que limpan son vascos. Cinco son os debates entusiastas e crus que temos os vascos na nosa sociedade para ese 25%. E viceversa: os conflitos desas cinco persoas aos vascos.

Catro: Hai cinco décadas, a comunidade de falantes e falantes dos vascos denunciamos os dereitos da vulneración para denunciar a nosa situación. Díxose que a normalización do eúscaro é unha cuestión de democracia, xustiza e dereitos humanos. Pero tal e como ocorreu co feminismo, é posible que neste primeiro cuarto do século XXI fágase unha sociolingüística sen miradas de clase? É posible sen a mirada do Estado? Só podemos adiviñar o camiño para que nas próximas décadas a brecha lingüística das clases medias e altas non vaia en contra do eúscaro.

Cinco: Necesitamos un debate sincero sobre o tema do eúscaro desde un punto de vista interseccional; que non deixe de lado a clase, a raza, o xénero e tamén a política. Que parta da nova materialidad da nosa sociedade, non da ideoloxía. Calquera outro carreiro, a saber onde dentro de cincuenta anos situará aos vascos na pirámide da sociedade.