A bandeira “Benvido á república do eúscaro” tiña que pasar por alto o III. Acceso á Feira do Libro e Disco Vascos. Porque nos obxectivos da asociación Baltsan e de ARGIA, organizadores da mesma, iso tamén existe: que, aínda que sexa por un día ao ano, teñan a oportunidade de vivir só en eúscaro. O País Vasco Norte sabe perfectamente cal é o lugar da nosa lingua sen oficialidade na praza e que diglosia é violenta ten que padecer quen queira vivir en eúscaro no seu día a día, especialmente nesta costa de Lapurdi. Por iso, case todos os asistentes agradecen, ao falar da feira, o que debería ser natural e non destacado no pobo do eúscaro: que rico e fermoso é a praza de Ziburu só en eúscaro.

Ferramentas para facer máis fáciles un día en eúscaro... e os seguintes: libros e discos en eúscaro. O número de editoriais e discográficas que asisten vai crecendo ano tras ano: En 2020 comezaron con 16 editoriais e este ano foron 33. A música tamén foi moi representada nesta terceira edición –Saroia Records, Alkimia, Bagabiga, Bidehuts, Kalapita,…– e estivo acompañada de numerosos artistas. "O ambiente que se creou aquí está moi en consonancia coa nosa forma de entender a música e a cultura", sinalaba Eli Beraza, do músico colectivo Balioak.

A feira contou cun milleiro de visitantes e a organización mostrou a súa satisfacción: “A xente achegouse, mesmo desde pobos próximos e máis afastados. Un sorriso moi grande apareceu nas caras da xente”, concluíu o día con Maddi Zubeldia, membro de Baltsan. Tamén Bego Zuza de ARGIA valorou “moi ben” a feira: “É unha zona respiratoria, estamos a converternos ano tras ano nun punto de encontro de referencia no País Vasco Norte”.

A “diversidade” é evidente

A cita de Ziburu é o escaparate da “diversidade” da creación vasca, segundo Lucien Etxezaharreta, escritor do editorial Maio: “Priorizando o eúscaro, facemos que a nosa debilidade se converta nunha fortaleza. Temos unha biblioteca ampla, e iso non o quitasen”. É a editorial do País Vasco Norte, fundada na década de 1980. Maio e sen traballadores, foi froito da implicación dos seus membros: “Vendemos o don de pagar as débedas, non temos traballadores, iso sálvanos. Os autores son a nosa forza, o entusiasmo dos autores fai a difusión e o interese do libro. O autor é a nosa única arma”. Neste sentido, a Feira de Ziburu conta con numerosos escritores que recomendan, presentan e venden libros na parte traseira da mesa de Maio. Tamén estivo a gusto Edurne Durandegi, da editorial Erein, que destacaba a importancia e necesidade de estar en Iparralde. Di que é “un bo punto de encontro”, que lles ofrece a posibilidade de conversar con outras editoriais. Ao longo do día foron moitos os nenos que se achegaron e practicado directamente a lectura e a lectura de libros, coa imprudencia aínda descoñecida polos adultos: “É moi bonito ver como se rodean, achéganse por cores ou debuxos e abren libros”.

Maddi Zubeldia e Bernadette Lur ofreceron esta mañá unha Amalurra que necesita unha pausa na creación de cancións, marionetas e contos. Como todos os anos, tiñan unha cita na vella fonte situada a uns metros da praza (si un neno le a reportaxe, que saiba que o ano que vén terá unha vella fonte para facer amigos da súa idade). Non se pode dicir que e como, pero si, aí van ter un punto de encontro: Porque o público infantil é o que lle gusta a Zubeldia, e porque considera imprescindible ofrecer aos menores un momento no que o eúscaro, o pracer e a imaxinación xúntense.

Espazo de encontro estimado

Si destinamos o espazo á produción vasca na súa totalidade, quédanos á vista a colleita e a riqueza que temos. “Dar visibilidade ao noso mundulo”, agradeceu a escritora da editorial Hartu Lopez Arana Gatuzain. No fondo, por iso Maryse achegábase desde Urruña. É o responsable da mediateca de Ziburu e realizou a volta con tempo, descubrindo máis de cerca as últimas novidades e tomando apuntamentos, coa intención de enriquecer os andeis á mediateca ao día seguinte. Do mesmo xeito que Nora, traballadora da mediateca de Biarritz.

A feira de Ziburu está a converterse para algúns nunha cita anual. Eran múltiples, ben pasadas as edicións anteriores, de novo aproximadas. Bertsos, teatro, concertos, espectáculos infantís e presentacións de libros, porque hai unha gran oferta cultural ao redor da feira, que é a esencia do día.

Outros tiñan a súa primeira vez. Entre eles atópase Amaia de Baigorri: “Agradécese porque no País Vasco Norte non temos moitos lugares deste tipo. Toda cita en favor da cultura vasca é benvida”. Apreciado o tamaño: Di que “Durango é un mini-mini”, que lle ofrece a posibilidade de facer dous idiomas coa xente. Iso é así, e os actuais ou os de hai moito tempo, a feira é un lugar para motivar aos amigos. Pola súa banda, o escritor Jokin Urain atopou “vellos coñecementos” e tivo un día “para coñecer aos amigos deste mundo do eúscaro”. Txomin, adiante volie! estivo presentando o libro e agradeceu o achegamento do público á presentación: “Foi unha boa acollida, a a nosa era a última presentación e aínda así había un grupo de xente. É un gran mérito para a xente, non para o autor”. Coñece a praza de Ziburu hai tempo, precisamente porque estivo refuxiada en San Juan de Luz de 1983 a 1986: “A praza de Ziburu era un punto de reunión, pero na época non se podía imaxinar o actual”. Regresa a casa cunha impresión “moi boa”.

A modo de Uraine, Asel Luzarraga, Lizar Begoña, Idoia Santamaria, Koldo Izagirre, Garluk e o trío Dani Fano, así como Garbiñe Larrea estiveron a presentar as súas últimas obras.

Os homenaxeados Dirassar lembran a “l´anti-basque

Para o traballo xornalístico en eúscaro e para os catro libros na literatura (Hegiko Borda (1995), Bihotzeko mina (1997), Bele xuriak (2013), Herria irakurtuz, 100 testemuños (2018) foron homenaxeados polos organizadores, Jamattitt Dirassar, un hazpandés fincado en Ziburu. Á hora de recibir o premio non quixo ocupar a palabra, alegando a intención de deixar sitio á nova xeración, o novo escritor Amaiur Epher, que lle acompañaba. Pero, con todo, non puido permanecer calada, non puido preservar a dor do pasado: “Teño dúas palabras ras, e vounas a pór en francés, porque non sabía como traducir... e non quero volver, porque é unha palabra fea! Esta palabra é Anti: Anti-Basque. Anti-basque é o que sufrimos na escola cando eramos nenos. Prohibíannos pór encima da mesa unha palabra en eúscaro. Hai que lembrar por onde andamos, por onde nos andaron. Porque o eúscaro era vulgarmente prohibido na escola; se falabamos dunha soa palabra en eúscaro, eramos castigados. Perdoe que fale dúas palabras en francés, pero non quería traducilas ao eúscaro”.

Os recordos desta crueldade sufrida polos vascos uníronse á intriga, ao orgullo e á forza que se impuña no momento e agradecéronse con aplausos os amigos, familiares, amantes da cultura e os cilancos presentes no público. Os bertsolaris Igor Elortza e Miren Artetxe, así como os debuxantes Axpi e Unai Gaztelumendi, encomiaron moi ben ao hazpandarra de Ziburu na mestura de versos e debuxos que había a continuación.

Desexo de estar na praza

A praza de Ziburu ten alma e non hai dúbida de que dá un plus á feira. Os organizadores queren estar presentes, aínda que as edificacións que rodean a praza limitan a súa expansión. Por tanto , a de Ziburu seguirá sendo “Durango mini-mini”. Por encima de todo, porque o eúscaro ten que estar na praza, no corazón do pobo. “Grazas a todos vós, a nosa feira está a arraigarse ano tras ano en Ziburu como unha árbore. O seu tronco está a converterse nunha sólida base. As ramas vanse multiplicando e ampliando ofrecendo unha programación máis rica e zumenta”, sinalaba Maialen Tapia no acto de apertura. Que siga crecendo a árbore, de ser unha árbore que garda a selva a converterse nunha selva.

Unha vez terminada a feira, tomou a praza a saraiba, dirixindo aos presentes aos bares da zona, e tomando o último grolo desnominado, ofrecendo un estacado perfecto para prolongar o día. O grupo de folk Nin Banna instalouse no encantador bar Bittor, na esquina de aloxamento, e varios escritores, lectores, organizadores e membros de editoriais que non tiñan ganas de casar quedaron entre as melodías da música irlandesa. A gusto, celebrando a república do eúscaro.