“Porque esa é a realidade do eúscaro!” Cantas veces escoitamos os vascos nos últimos tempos esta afirmación. Con diferentes palabras, en diferentes lugares (sentenzas dos tribunais, decisións institucionais, discursos dos políticos, artigos de opinión…). En definitiva, unha afirmación que non é máis que unha estupidez, está a converterse nunha gran carga política e nunha posición política que pode ter graves consecuencias. Porque cunha suposta realidade obxectiva pódense facer lecturas moi diferentes. E o que é máis importante, en función do que se decida facer ante esta realidade, desenvolveranse distintas actuacións políticas, cunhas implicacións e con outras consecuencias. Poderíanse tomar decisións para manter a realidade como tal ou, pola contra, tomar decisións para transformala. E si falamos de opresiones, inxustizas e vulneracións de dereitos, non é o mesmo perpetualas que afrontalas para establecer a igualdade e a xustiza.

Tal e como se pode ler na sentenza da convocatoria de emprego para a Policía Municipal de Irun, atendendo á realidade sociolingüística de Irun, solicitar o eúscaro como axente municipal “é discriminatorio para os falantes do castelán”. O Xulgado considera suficiente con que no persoal da Policía Local coñézase o eúscaro para que un cidadán poida ser atendido por pelotas de quen queira ser atendido en eúscaro. A pesar de estar na outra punta de Irun e á espera de que a cidadanía quede todo o día. En breve, co desenvolvemento dos tradutores automáticos, na próxima sentenza engadirase que é suficiente que cada empregado público teña no seu peto a un destes para comunicarse co cidadán que se lle dirixirá en eúscaro (tamén este cidadán pesado que quere falar en eúscaro). Si non, testemuña do tempo!

Debido a que a situación do eúscaro é tal, temos que pedir permiso aos nenos de Lapurdi, Baixa Navarra e Zuberoa para poder transmitir a lingua do seu pobo. E como acabamos de ver, si a Asemblea de Francia autorízao, o Consello Constitucional está disposto a rectificar a colisión do poder lexislativo. O sucedido neste caso é un claro expoñente da subordinación que vivimos como pobo. Como unha colonia normal, os vascos temos que suplicar á metrópoli que nos ensine eúscaro aos nosos fillos, case de xeonllos, e cando a Asemblea nos deu a ambición aos manupetos, vémonos obrigados a dar as grazas.

Pero tamén podemos escoitar unha frase parecida en boca do Goberno de Navarra e da maioría dos políticos: “Esa é a realidade sociolingüística de Navarra”. Unha frase que xustifica a división dos dereitos dos vascos en tres zonas de Navarra (non a única noutros ámbitos, nin en toda Europa). Esta frase supón puntuar como mérito o coñecemento do alemán nas convocatorias de emprego, até o punto de que o coñecemento do eúscaro, ademais de outorgarlle a seguinte puntuación, sexa considerado case negativo. Esta frase, ademais, supón que uns poucos miles de vascos de Navarra preséntense como opresores de centos de miles de non vascos.

O problema de fondo é que as realidades político-sociais non son fenómenos naturais. Esas realidades son construídas, como o resto das estruturas sociais. E esta construción prodúcese polo exercicio da competencia de poder. Porque non foi natural ser “A langue da République est le français” e “O castelán é a lingua oficial española do Estado. Mandar “Todos os españois teñen o deber de coñecela”, coma se fosen tan naturais como o sol e a lúa, aínda que ás veces os estados franceses e españois quérennos transmitir así. En tempos non afastados a través de multas e aneis, actualmente con sentenzas e normas. Golpeando coa primeira regra, agora que vivimos en “democracia”, con sentenzas. Pero sempre, antes e agora, construíron a través da imposición e están en constante reconstrución unha realidade sociolingüística concreta.

Unha realidade sociolingüística na que os vascos, sendo teimosos, tentamos superar unha e outra vez. Porque, no fondo, esa é a denuncia que hai nas diferentes sentenzas, nas leis e nas declaracións: os vascos van demasiado lonxe. Nós, Francia e España, os máis altos dos estados modernos e nacións nos que civilizamos o mundo (tamén vós vascos salvaxes), deixámosvos desexar sobrevivir, falar euskera na cociña á beira, utilizar en certa medida o eúscaro no ámbito público. Pero vostedes, os vascos non, seguen empeñados en facer do eúscaro un idioma todopoderoso, en “normalizar”, en construír ese invento “Euskararen Herria”. Os nosos privilexios tamén os queredes para vós. Pois lles dicimos que xa é suficiente.

Os estados decidiron que xa é suficiente e tomaron o camiño da contrarreforma. Agora tócanos aos vascos decidir como imos actuar ante esta involución.

En Euskal Herria Euskaraz leva décadas dicindo que a paradigma que se utilizou nos últimos 40-50 anos para “defender o eúscaro” deu o que debía; que as políticas lingüísticas que estiveron en vigor chegaron ao seu punto álxido. Non cabe dúbida de que o adiantamos, pero non é suficiente, o eúscaro segue nunha situación vulnerable. O reto deste momento está aí: dar un salto no proceso de normalización e pór no camiño da recuperación da lingua vasca grazas á loita dos euskaltzales, ou, si non o fai, caer na tendencia de atrás.

Por tanto, é o momento de materializar o salto. É o momento de facer realidade a reivindicación. Para iso, é necesario, entre outras cousas, universalizar o coñecemento do eúscaro, sendo obrigación de todo cidadán ou cidadá vasca coñecer o eúscaro, o que esixe superar o sistema de modelos de ensino obrigatorio e que a euskaldunización de adultos sexa gratuíta. A Administración pública debe ser por fin integramente euskaldun, non só nos servizos á cidadanía, senón tamén no seu funcionamento. Os medios de comunicación públicos só teñen que ser en eúscaro; en castelán e en francés hai miles de cadeas cando os euskaldunes temos unha. No mundo laboral hai que establecer esixencias de eúscaro nos servizos á cidadanía, na publicidade, para poder acceder aos contratos da administración; do mesmo xeito que os estados español e francés non teñen vergoña nin límites para impolo, en Euskal Herria tamén debería ser así. Hai que pór en marcha medidas para que o uso do eúscaro sexa o principal na cultura, o lecer, o deporte, etc.

Pero é evidente que para poder levar a cabo este programa necesitamos toda a soberanía. Que non debe haber ningunha intervención de ambos os Estados. O principio é moi sinxelo de entender: só aos vascos correspóndenos decidir que tipo de organización lingüística queremos en Euskal Herria, e non a ninguén máis.

A única maneira de conseguir todo iso é conseguir o mínimo consenso entre os axentes sociopolíticos de Euskal Herria e pór en marcha a colaboración. Non hai máis. Por iso, ante a ofensiva dos estados, EHE fai un chamamento aos axentes euskaltzales a acordar e pór en marcha un acordo de país para dar o salto na reeuskaldunización de Euskal Herria.

Porque os euskaltzales non estamos dispostos a aceptar esta realidade con cabeza!