Quedámonos con Natasha Rueda Cárdenas (Cali, Colombia, 1984) na asociación Goian de Vitoria-Gasteiz. Están a preparar a carreira. Tivemos un diálogo profundo: como chegou a Euskal Herria, a súa mala experiencia co eúscaro na escola, como cambiou a idea, o prezo de aprender euskera, o mundo do eúscaro e as relacións entre persoas que veñen doutros lugares do mundo, etc.

Cando veu a Euskal Herria?

Fai uns 25 anos cumprín 15 anos aquí. Primeiro veu unha tía a traballar, daquela a nai e finalmente viñemos tres irmáns. Os partidarios doutros dous pais e o mesmo pai están en Colombia.

Coñecía o eúscaro ou Euskal Herria ao vir?

Non, non, nada.

E como foi a chegada?

Vin no verán. Pasei todo o verán só coa miña nai e a miña parella, e logo empecei a estudar en Jesús Obrero. Agora fan diferente a escolarización, cando chega un neno méteno na aula dos seus maiores, pero cando eu cheguei metéronme no primeiro curso da ESO, con 12 anos, para facer unha avaliación. A avaliación durou mes e medio. Mentres eu fixen amigos en clase, aínda que fosen máis pequenos, e logo dixéronme que era o cuarto curso. Para entón xa tiña amigos, e para min era como empezar de novo desde cero. Cando chegas a cidade, a cultura, o horario… Todo cambia e cando conseguín un pequeno equilibrio non quería volver cambiar, dixen, "paso, dáme igual, prefiro quedarme en primeiro plano, aínda que fosen 12 anos". Era un grupo dos meus iguais.

Apareceulle o eúscaro entón?

Si, eu non sabía que aquí había outra lingua e que importancia tiña. Cando tivemos a primeira escola tiven unha mala experiencia, a min eximíronme de estudar euskera, pero tomei o libro e dixen "bo, é unha lingua, como o inglés, podo tentar aprender". Nesa primeira clase tentei facer algúns exercicios de caixa e cando tiven unha dúbida preguntei ao profesor. El díxome que tiña outros 30 alumnos que tiñan que estudar euskera ou si, que eu estaba exento e que non me axudaba, e que si quería tamén podía saír da aula ou facer o que quería.

Que facías?

Quedábame na habitación e realizaba outras tarefas ou exercicios da casa. Aí terminou a miña relación co eúscaro. Á volta pilloume esa forte resposta e para min o eúscaro terminou. Dinme os mozos de arriba que agora podes estar exento do eúscaro durante un máximo de dous anos. Eu pasei toda a ESO e o bacharelato sen estudar eúscaro.

E logo a universidade?

Si, estudei Traballo Social en Vitoria, en castelán.

Lembras por primeira vez o eúscaro dunha maneira amena?

O meu ambiente universitario e a miña compañía era totalmente castelán, pero lembro que todos os nosos amigos aprendemos a canción Ilargia de Ken7. Nas festas dos barrios escoitabamos máis cancións en eúscaro, pero para min o eúscaro non ía comigo. E logo, cando empecei en Goián, todo cambiou. Empecei como monitor, e explicáronme que en Goian era importante o eúscaro, o proxecto educativo de aquí, a historia do propio eúscaro… Ao vir aquí te dás conta de que hai unha segunda lingua oficial, pero non explícanche nada, por que hai, a importancia de aprender… E entón foi aos poucos cambiando o eúscaro e a súa relación.

E acudiu ao euskaltegi.

Si, matriculeime en AEK. Os amigos da miña contorna dicíanme que AEK era o mellor para ter un primeiro contacto, polo modo de ensinar, pola transmisión… E acertei de verdade, o meu primeiro profesor foi Manu [Bendala] e foi moi divertido ir aprender euskera, preparando sempre as actividades que tiña. Imaxínache que iamos ás 08:00, mal horario, pero sempre tiña algo preparado; recordo que unha vez entrou pola porta do euskaltegi para aprender as cores, fixo un circuíto, unha especie de labirinto, con cores. É importante que, máis aló de estudar, amemos o eúscaro, ou que alguén nos explique de onde vén o "amigo íntimo".

Logo, ademais, as reunións de Goian realizámolas frecuentemente en eúscaro, traducíndoas ás veces ao momento ou despois con persoas que non saben eúscaro. Aí aprendes a ver o eúscaro doutra maneira, a respectar que as persoas falen en euskera diante de ti, aínda que non o entendan, porque logo esas persoas responsabilizábanse de explicar o que che falaron, é dicir, metíanme na conversación. Iso ademais facilitoume moito aprender euskera, estaba afeito escoitar euskera, a distinguir algunhas palabras… E de súpeto, un día collín un bote, entendín unha conversación entre vascos, pero sen facer un súper esforzo, non me dei conta, e cando me dei conta de que estaba a entender, bua! Por favor, os euskaldunes falen euskera.

Pagou por estudar eúscaro?

Eu pagé si, tiña un traballo e deime conta de que era importante estudar para o meu traballo. Pero esa cantidade de diñeiro por aprender unha lingua que aquí tamén é oficial... Eu creo que esa é unha das principais trabas que ten o eúscaro, que vostede teña que pagar por estudar, estou seguro de que si non tivese que pagar, habería moita máis xente e sería máis fácil. Doutra banda, eu non estou de acordo con pagar, pero entendo que si non se establecen medidas políticas para iso, ao final haberá que pagar. Con todo, é un gran esforzo, é unha chea de diñeiro, e si vostede é unha persoa migrada, nos primeiros anos non lle sobra diñeiro, ademais ten que dedicarse a mil traballos, é moi difícil. Os mozos de Goiana, si non estudan na escola, logo non teñen unha facilidade para ir ao euskaltegi e cando se crea hai que pagar algo. Isto impide que máis xente aprenda. En Cataluña teñen máis facilidades e aquí tamén para aprender castelán.

Como traballades o eúscaro en Goiain?

Este ano contamos cun monitor infantil que non sabe eúscaro, xa que unha das nosas prioridades é que os nenos teñan referentes que normalmente non teñen, como as persoas racializadas que veñen doutros lugares do mundo. Hai unha xeración con 20-30 anos que non se ha euskaldunizado, estudando no modelo A. Como traballamos con eles? Pois primeiro lles explicamos os criterios educativos de Goian, incluído o eúscaro, e teñen que entender que iso non é un obstáculo para eles. Trátase de cambiar a mentalidade e ser proactivo para empezar a aprender cousas básicas: ola, que tal, grazas, unha, dúas, tres, catro…

Comprendemos que algúns deles están enfadados, dálles o eúscaro estraño, non lles ensinaron, hai que explicarlles as cousas, hai que axudarlles a aprender cousas básicas: as palabras si, pero tamén a utilizar o tradutor neuronal para entender as mensaxes, darlles facilidades… Por non entender as mensaxes que ás veces se enfadaban, por exemplo. Pois, mire, hai instrumentos que podemos utilizar para que cada un comuníquese na súa lingua e respéctese. Nas reunións tamén utilizamos susurrantes para facer traducións. Fomos aprendendo ano tras ano, ao principio resultábanos máis difícil primeiro unha lingua e logo outra… agora fáillenos normal que haxa unha persoa susurrante nunha reunión.

E hai un grupo que está a aprender euskera, non?

Si, hai unha bolsa da Fundación Vital e imos ao euskaltegi de IKA unhas vinte persoas, empezamos o ano pasado e seguimos este ano. A mentalidade cambiou moito desde que eu empecei a traballar aquí. Ás veces ouzo que "a xente de fóra non quere aprender euskera, non queren saber nada co eúscaro", é un erro moi grande, absolutamente absoluto. A xente que aquí se move na zona da Zona vella, na escola Ramón Baixo e nos arredores, sabe que o eúscaro é importante e queren aprender. Ademais, os seus fillos aprenden euskera e iso motívalles. Formamos este grupo cos adultos que rodean Goián e somos unha vintena. Si non existise esta bolsa, a maioría non podería estudar no euskaltegi.

Participarás na Korrika?

Si, en Goian quentamos, a semana pasada fixemos varios talleres: pintamos as xanelas de Campillo, fixemos testemuñas cos nenos, e o luns, que vén Korrika, é costume facer o quilómetro da Diversidade con “Redes Josten”. Quedámonos en Landxo ás 18:00 e faremos un pasacalles até ARTIUM, logo pasaremos por Bizane, porque en Goián tamén traballamos coas persoas maiores e este ano unha señora levará a testemuña. É moi participativo e moi partidario do eúscaro, el está moi orgulloso de levar a testemuña, e ademais aí hai outra brecha lingüística: nas persoas maiores tamén hai moitas persoas que non saben eúscaro. Despois, a idea é que, como tamén é ramadán e Korrika vén bastante tarde a Vitoria, pois, aproveitarse para facer un quilómetro e comer algo na praza da Burullería xuntos e ver como pasa correndo en Kutxi. Que así todos poidamos participar dunha maneira ou outra.

É unha carreira moi especial, hai dous anos, cando terminou en Vitoria, pedíronnos que os de Goiana levásemos a pancarta e foi unha súper bonita. Ver a todo o mundo a través dese plano, a ambos os dous lados, enchendo a praza, metinme na Virxe Branca, onde entendín o sentimento que me dicían moitos dos meus compañeiros. Desde fóra non o entendía, entendino cando participei, desde dentro. Flipé. Pero todas as cousas son así, non? Explícancho, está ben, pero logo tes que poder vivir iso. Si non vives...

Gustaríache dicir algo máis?

Por último, direi que aínda non conseguimos un mundo moi euskaldun e unha conexión entre xente que quere empezar a moverse ou coñecer cousas. Eu entendo que as actividades en eúscaro teñen que ser en eúscaro, pero ás veces para as persoas que queren achegarse a ese mundo do eúscaro non hai moitas facilidades para que cheguen ás actividades, nin para que leven aos nenos. Aí hai un camiño, entre eles crear algo para esa xente que quere achegarse: coñecer o que se fai, facilitar a participación. É dicir, que as actividades non queden nun público moi especializado, que se difundan para todo o mundo, que se constrúan pontes. En Goiain funcionamos así, pero todos temos que coller eses costumes.