Se a Lei de Educación ten que garantir un coñecemento suficiente das linguas oficiais (nivel B2 ao final da ESO) e unha vez visto que os modelos actuais non garanten ese coñecemento, como demostraron diversas investigacións –teses doutorais, informes educativos…–, é de supor que a incorporación da emenda ao Acordo Lexislativo supón un importante retroceso para manter o sistema de modelos. Por unha banda, porque non facilita o progreso da cohesión social e, por outro, porque afasta o principio básico de concertación da planificación lingüística, é dicir, desatende tanto o marco teórico que sustenta a transformación do salto educativo como os antecedentes de investigación. O intento de perpetuación dos modelos pon en xogo a posibilidade de pactar a política lingüística e chea con luz escura a proxección estratéxica do camiño emprendido desde a educación.

Para aclarar a cuestión dos modelos lingüísticos, trátase de priorizar a garantía dos obxectivos do coñecemento lingüístico dos alumnos que establece a lei, ou o esgotamento do sistema de modelos acordado fai 40 anos para alcanzar eses obxectivos. O debate limítase a desviar o tema cando a conclusión é evidente: a perpetuación dos modelos non permitirá un coñecemento eficaz e suficiente das dúas linguas oficiais nos obxectivos finais da educación previstos pola Lei de Educación.

Por iso, é necesario dar un paso máis aló na consecución dos obxectivos que establece a lei. E hai que dar o salto a un modelo global de conciliación da lingua inclusivo, no que cada centro, en función do seu contexto sociolingüístico e das características do alumnado que atende, deberá adoptar as medidas máis eficaces para potenciar o uso da lingua máis desfavorecida, determinar o itinerario escolar do alumnado e alcanzar os seus límites de euskaldunización. Vinculando ao local e atendendo á tarefa educativa a realizar en cada centro.

Nesta tarefa escolar enténdese a centralidade e a obrigatoriedade dos proxectos lingüísticos do Centro para todos os centros que ofrecen o Servizo de Educación. Os centros que reciben diñeiro público, que teñen unha obrigación social en relación cos obxectivos lingüísticos: a consecución destes obxectivos é un reto social de primeira orde do sistema educativo vasco.

O sistema educativo centrado no eúscaro concrétase en primeiro lugar no convenio legal que recoñece o eúscaro como lingua propia. É dicir, unha das linguas oficiais é a lingua propia e ademais está en situación de diglosia; e á situación de minorización que vive a lingua minorizada engádeselle a diversidade cultural e lingüística das linguas que lle rodean, situando a escola nunha situación moi complexa.

Xa podemos dicir que a realidade social supera o sistema actual de modelos, e máis aló do sistema de modelos, constrúese un novo marco teórico de transformación, é dicir, un marco plurilingüe centrado no eúscaro é o novo marco do século XXI do ensino das linguas. E isto ten consecuencias pedagóxicas á hora de atender as linguas do centro.

Está claro, por tanto, que as tres linguas son a lingua vehicular, pero que o eúscaro é a lingua principal do noso sistema educativo. Niso consiste o eixo do eúscaro. Con todo, para aumentar a presenza e o uso da lingua minorizada, todos os ámbitos educativos e os recursos de aprendizaxe son necesarios para dar máis euskera a aqueles centros e/ou alumnado que se atopen nunha situación máis vulnerable.

A escola actual, no seu camiño cara á creación de falantes cualificados, necesita un modelo reforzado de aprendizaxe con predominio do eúscaro: converter os modelos actuais D en modelos reforzados D; converter os modelos B en modelos D; e suprimir os modelos A. Este camiño deberá realizarse cos cambios necesarios na didáctica das linguas e nas estratexias sociolingüísticas, levando a cabo a transformación procesual.

Ademais, para ser falantes capacitados será necesario traballar máis outros aspectos e competencias, tanto na actitude cara á lingua, a adhesión, o respecto e a motivación cultural. Sabendo que a motivación cultural é un dos principais valores motivadores para a adquisición da competencia lingüística plena, xa que o mundo cultural de referencia é o combustible simbólico necesario dunha concepción do mundo.

O deseño da novo paradigma escolar deberá ter en conta, polo menos, tres aspectos: un, o coñecemento e a capacidade suficiente da lingua propia, garantindo a capacidade lingüística mínima para poder vivir con comodidade ao final do período escolar; dous, o desenvolvemento e a capacidade de transmisión da dimensión cultural do novo currículo, ademais do ensino da lingua, a capacidade de transmitir un mundo de sentido desde a escola; e tres, o razoamento sociolingüístico, como recursos suficientes para situar a lingua nunha situación complexa.

Jexux Larrañaga Arriola