Acábase de concluír si fixámonos no orzamento, a programación, o número de espectadores e a repercusión mediática que constitúe o evento audiovisual máis importante do País Vasco: Festival de San Sebastián. E nesta edición, unha vez máis, os vascos fomos cidadáns de segunda fila.

Só o 10% da programación púidose ver en eúscaro, bilingüe ou subtitulado ao eúscaro. O regulamento do festival di claramente no seu artigo 6 que todas as actuacións deben ofrecerse en castelán ou en castelán. Non hai referencias ao eúscaro. Un festival cun orzamento de 8M€ (máis da metade dos nosos petos) discrimina aos vascos. Aceptariamos da mesma maneira que se conceda diñeiro público a un acto que fomente a discriminación de xénero ou raza? Aí a miña pregunta.

O contexto do festival pareceume unha escusa perfecta para facer un repaso da grave situación que vive o eúscaro nos medios audiovisuais, en xeral, e para mirar de fronte á realidade.

Si saltásemos do festival ás salas de cine, veriamos que a vulneración de dereitos que sufrimos os vascos en: Só o 1% das películas que se ofrecen anualmente nos cines de todo o País Vasco son en eúscaro (2,3% na CAPV). Catro ou cinco películas en eúscaro que conseguen chegar ás salas e 12 películas dobradas para os nenos. Tampouco hai indicios de éxito internacional de películas dobradas ou subtituladas ao eúscaro. O deserto.

Nas plataformas de streaming que se converteron no principal medio para ver cine e series, a oferta en eúscaro non chega ao 0,1%. É certo que neste último ámbito a iniciativa popular ha mobilizado a partidos, institucións e empresas, e lográronse algúns avances nas dúas plataformas que dominan o mercado; hai un ano en Netflix podíanse ver 3 películas en eúscaro ou con subtítulos en eúscaro, hoxe 40. Pasaron do 1 ao 44 de Primevideon. Hai algo.

Con todo, a presenza do eúscaro nas diferentes pantallas e soportes que dominan o noso lecer (smartphones, tablets, televisión, cine, computador...) segue sendo nula, e isto creo que está a ter unha gran influencia no uso da linguaxe (sen negar a existencia doutros factores). As últimas investigacións demostraron que o uso do eúscaro nos comedores e nos patios vai descendendo. Tamén o uso do eúscaro na rúa, entre os anos 2006 e 2021, descendeu máis dun punto en Euskal Herria. Ademais, nos últimos 5 anos este descenso foi moi acusado nos municipios máis euskaldunes. Datos que permiten acender todas as alarmas.

Vouvos a contar unha anécdota relacionada. Dúas semanas despois de comezar o curso, atopei ao noso fillo de 3 anos xogando en castelán na habitación.

– Ouve potoko, de ti a ti? Xa sabes que na nosa casa atópasche en eúscaro…! A súa resposta deixoume conxelada. – Pídame papá, estou a xogar!

A emerxencia é evidente. Non só nas familias euskaldunes dos núcleos urbanos, tamén nas zonas respiratorias é cada vez máis frecuente que as cuadrillas de pais e nais, aínda que traballen en eúscaro na praza, escoiten aos nenos e nenas xogar en castelán aos superheroes ou o que sexa. É a pantasma da substitución lingüística (Language Shift)?

Necesitamos políticas lingüísticas renovadas e atrevidas adaptadas á situación actual. En todos os ámbitos, pero especialmente nos audiovisuais: é urxente que as institucións adopten novos criterios, estruturas e leis que revolucionen a situación, non só porque lles corresponde ser garantes dos dereitos lingüísticos, senón porque o propio futuro da lingua está en xogo. Entre outras, as leis do Audiovisual Vasco e do Cine, e o Consello Audiovisual que as elabora e executa.

Alex Aginagalde, membro da plataforma Apantallamiento Euskaraz