Recordo como, despois de "preu", entre maio-xuño, ante un verán tremendamente longo, púñannos novos, pero os de casa leváronme á fábrica do meu pai nun tit sen tempo para aburrirme. Alí entre debuxantes, fixen o lugar dunha longa mesa, onde pasei case todo o verán... Non me aburrín nada.

Este principio ponme á vista a situación de moitos mozos da miña contorna, polo que entrarei.

Antes moito máis que agora, pero de cando en vez aínda hai quen din que o escritor se ispe ante a páxina en branco, e poida que sexa certo. Hai un certo buxán, iso é certo e xorden dúbidas sobre o que hai que facer.

Unha vez máis, expulsar con sinceridade o que hai dentro, expresando o que se ve e escóitase, apostando polo que se cree, ou ben tratando a creatividade, a ficción e a metáfora.

Hoxe voume a centrar no mozo vasco, o papel principal do meu traballo é voso. Unha moza que tenta normalizar o salto da escola á facultade cuestionando todo. Aquel que pretende configurar e desenvolver as súas ideas. Quen trata de entender o latexado do mundo que lle rodea sen intermediarios, sen ningunha manipulación.

Esta nova é consciente de que a sociedade na que participa, a "visión borrosa" e colaboradora das institucións políticas e relixiosas, a pesar da súa evidente evidencia, depende dos efectos dun duro e hostil enfrontamento, ao que o avó tantas veces referiuse, e que aínda non ha metabolizado adecuadamente as consecuencias prácticas.

Non sente capaz de medir adecuadamente as consecuencias de que a idea republicana e abertzale que defenderon os centos de miles de vascos aos que facía referencia o seu avó foi infravalorada. Pero sabe que Franco e os seus "colaboradores" vascos e non vascos impuxeron medo e depredación durante o longo franquismo.

Coa intención de saber a verdade para mergullarse no pasado, ve que na clase política vasca, mentres uns oponse á actual "bifurcación democrática" do franquismo, outros –aínda que xa pasaron xa máis de oito décadas– desvanécense e aceptan a prepotencia madrileña.

Esta moza universitaria vive entre dous mundos que teñen versións, obxectivos e intereses diferentes pero que están obrigados a convivir racionalmente. En calquera caso, na procura da verdade "intelixente", a súa radicalidad recoñece a dificultade de desenvolver o seu proxecto vital con lealdade á cabeza, tanto coa sociedade maioritaria que lle rodea como coa xeración actual da familia.

Sabe que os que crearon o actual núcleo familiar foron derrotados e recibiron o trato dos vencidos, e que os seus descendentes, en nome da paz e a convivencia, refuxiáronse nese réxime, pero non "sen agacharse a cabeza".

É unha opción, outra alternativa, sería máis complicado ser unha soa. Unha moza universitaria, mentres o seu avó lembra con envexa o comportamento dos guerreiros, ve claramente como outros se limitan a soñar cos beneficios da vida.

O protagonista do relato, á hora de reflexionar, dáse conta de que é difícil facelo de forma intelixente a favor dunha causa que a día de hoxe ve bastante "lenta". Quere saber quen é, como é realmente e onde está, e non quere que ninguén o exprese. El debe atopala soa, pola súa conta.

Sabe perfectamente que a referencia é o seu avó. Ao lembrar a memoria do seu avó, ve a un home tan directo como simpático. Inmerso en xeracións forzadas a defender a casa, a familia, o pobo e o país, pero vencido e frustrado.

Esta moza universitaria é, sen dúbida, intelixente, pero novo, e ás veces dubidosa. Quizá o feito de que a formación sexa recibida en centros relixiosos lévalles a ser algo contraditorio e, como dono do cerebro que traballa como unha esponxa, adóitase considerar ás veces bastante "permeable".

En canto á súa formación, nunca tivo problemas para conciliar os estudos co deporte, o que lle dá certa seguridade para que os obxectivos académicos poidan alcanzarse sen demasiado esforzo.

Os problemas son outros. Non quere ser espectador do que outros interpretan. El decide ser o protagonista. Trata de facer esforzos sobre quen seguen predicando durante décadas a "castidad democrática" e a adaptación á realidade imposta. O seu obxectivo é situarse nun plano de superioridade, pero sabe que, como o seu pai di moitas veces, si hai algo, primeiro debe aprender, logo traballar e finalmente, cando a cabeza está equipada, debe decidir

Unha moza universitaria quere chegar, non cede. Non quere ser "práctico" porque non quere vivir sen criterios e dignidade reais. Non recoñece a "dignidade concertada", busca a verdade, a realidade.

É moi novo, pero as contradicións diarias do sistema demostráronlle que a "realidade oficial" invéntana os vencedores e utilízana como mellor lles conveña. De aí derivan logo as consecuencias. Consecuencias políticas, sociais e económicas. E estas conclusións foron decisivas, non só para determinar o pasado do avó, senón tamén para canalizar o presente e o futuro de moitas xeracións de vascos.

Din que a democracia é de varios anos, pero os "vencedores" seguen gobernando e ademais demócratas. A marca é logo.

Mozo euskaldun, simpática e intelixente, a mellor sorte nas súas decisións, porque o futuro do noso pobo depende de ti.

Josu Iraeta, escritor