Levamos unhas semanas escoitando en todos os medios e redes sociais as opinións de Iñigo Errejón sobre as acusacións de violencia machista. Xunto a iso, están a xurdir moitas controversias: como debemos denunciar as mulleres, como deben ser as nosas relacións sexuais, o recoñecemento, os silencios dos que saben algo...

Queremos reflexionar sobre as mulleres que decidiron testificar sobre as violencias que sufrimos.

Hai catro anos tivemos a Cristina Fallarás nas xornadas Construíndo a memoria ante as violencias machistas. Neste espazo ensinounos a diferenza entre a abstracción e os mecanismos de identificación. Como falamos abstractamente de violencia machista ou de xénero, o que dificulta a comprensión da violencia e a identificación dos casos que nos ocorren. Neste marco, a proposta #cóntao, cun antecedente como #metoo, promovía o relato das violencias que as mulleres sufrimos ou sufrimos na nosa vida, superando as cifras que coñecen, comparten, encarnan e escoitan, despersonalizan e non xeran empatía.

Xa naquela época, millóns, si, millóns de mulleres de diferentes partes do mundo responderon a este hashtag. Ese fío que comezou a tirar en 2018 segue sendo un eco, non só nas redes sociais, senón que foi o espazo no que comezaron a facerse públicas as acusacións contra Errejón.

Como dixemos ao principio, queremos pensar nas mulleres que deron testemuño das violencias vividas. As mulleres que non presentaron denuncia, en moitos espazos, están a dubidar, directa ou indirectamente, sobre a forma na que decidiron dar a coñecer esas violencias. Por manter o anonimato. Estas dúbidas reflicten unha xerarquía entre as vítimas: as que denuncian "ben", as que "dan a cara", as que son boas vítimas e as que "fan as cousas como se deben facer".

As mulleres que se enfrontaron á violencia son vítimas da mesma, independentemente de que interpoñan denuncia ou non. As vítimas, non desde o punto de vista da pasividade ou da falta de protagonismo, senón desde o recoñecemento do dano. A denuncia é un dereito das vítimas ou dos sobreviventes, pero elixir o camiño a seguir é unha decisión autónoma de quen viviu esa violencia. Quen se enfronta a esta violencia decide como facelo, e el tamén decidirá á hora de compartir a súa narrativa.

Neste ámbito, moitas mulleres deciden contalo en espazos e camiños que senten seguros, entre amigos, en grupos feministas... ou, como vén sucedendo ultimamente, nas redes sociais, porque son espazos de altofalantes, construíndo e difundindo un relato colectivo xunto cos testemuños doutras persoas.

Con todo, para os denunciantes tamén foi un xuízo social, a súa denuncia fíxose viroso en poucas horas e polo sucedido, o acceso aos detalles sobre os gustos sexuais dos adultos ou o debate sobre os tempos para facela pública, volveron a pór en dúbida a voz das mulleres, embarrando a análise das estratexias para facer fronte ás violencias machistas en todos os ámbitos políticos e sociais.

Queremos recoñecer a valentía de todas estas mulleres, moitas veces cuestionadas. O recoñecemento de todos aqueles que decidiron romper o silencio, sabendo que na maioría dos casos é difícil facer públicos os testemuños de denuncia de compañeiros, familiares ou amigos. Recoñecer o seu valor por contar como queiran, construíndo esa memoria colectiva e facendo fronte ao cuestionamiento dos testemuños das mulleres. Recoñecer o valor de millóns de mulleres que decidiron contar as violencias que sufriron, pasando das accións individuais á constatación da violencia machista como mecanismo de control e dominio das mulleres, que aínda hoxe segue vixente.

Sería interesante cambiar o foco. Non preguntarse que é o que lles pasa ás mulleres para non denuncialas, para non volver culpar ás mulleres, senón para que as institucións públicas pregúntense que non están a facer ben para que as mulleres non denuncien.

Segundo os datos da Enquisa Europea sobre Violencia de Xénero, vemos como en Europa menos do 25% das mulleres vítimas de violencia física ou sexual presentaron denuncia. Neste contexto, en moitas investigacións constátase a revictimización das mulleres nos servizos sociais, policiais ou xudiciais. Os espazos que deberían contar con protección para as vítimas e os sobreviventes convértense en lugares de cuestionamiento, de falta de recursos axeitados e de reprodución da violencia institucional.

Nos últimos anos falamos moito máis de verdade, xustiza e reparación. Este caso, como moitos outros, mostra algúns avances, pero tamén moitas carencias na aposta por garantir estes dereitos para as mulleres.

Verdade, crer a voz das mulleres. Deixar que se poña en cuestión o movemento global que pon sobre a mesa as violencias continuas e cotiás que vivimos polo mero feito de ser muller.

Apostar por unha xustiza feminista que se centre na vítima a partir dunha reflexión antipunitibista e non na pena, que non revictimiza e que poña en práctica mecanismos áxiles e eficaces contra as violencias machistas en toda a súa diversidade.

Recoñecemento do dereito á reparación, recuperación e reparación integral e garantía de non repetición.

Para todo iso, deberiamos preguntarnos que responsabilidade institucional e social temos para traballar esa reparación e para a transformación. E as demandas das vítimas e dos sobreviventes. Esa sería a primeira pregunta a facer. Que quere vostede? Como sentirías observada? Nalgúns casos, talvez a difusión pública sexa suficiente; noutros casos, o que se necesita é chegar a unha sentenza, dimitir a tempo ou perdoar claramente e publicamente... Haberá tantas opcións como sobreviventes.

En todo caso, na construción de modelos de atención integral e na definición das súas demandas de reparación ante as violencias, desde as máis habituais até as máis extremas, as vítimas e os sobreviventes deben ser protagonistas e eixos.

Vexamos que nos corresponde aos demais.

María Viadero Acha, Mugarik Gabe