Chegou a hora de dicirlle adeus. Benito Lertxundi (Orio, 82 anos) estivo no escenario máis de medio século –60 anos– e na súa comparecencia do mércores pola mañá en Gernika elixiu a forma de dous extremos para dicir adeus: si que o vai a deixar, pero cun novo disco na man: DISCO. Ofreceu a súa memorable actuación o 11 de novembro de 2023 no frontón Jai-Alai, onde compareceu, por desexo de Lertxundi, como "espazo cheo de recordos e significados" para el.

Ibilian, Ez Dok Amairutik

O bardo de Orio non fixo un percorrido lento. O próximo ano cumpriranse 60 anos da creación de Ez Dok Amairu, un dos creadores do grupo, Lertxundi. Non Dok lembraba moi ben a primeira reunión de Amairu nunha entrevista a ARGIA, en outubro de 2002, falando coas irmás Estitxu e Ixiar Eizagirre:

"Para min foi unha reunión surrealista, saín coa impresión de que non entendín nada, de que non sabía o que estabamos a facer. Pero había algo en min, un instinto, algo que me arrastraba, algo que me dicía que continuase. Fixemos algunhas reunións e de aí xurdiu o grupo Ez Dok Amairu. Para min volver nacer foi un bautismo. Xa cantaba, pero deime conta diso. Xurdiu outra personalidade, outra cantante. Naquela época empezamos a cantar protestas moi estendidas".

Naqueles anos publicou os seus primeiros discos curtos e curtos. No programa desta semana tamén se poderán escoitar outras dúas cancións coñecidas da canción: Zenbat gera e Loretxoa, que se ouven aquí ou alí. E tamén Os nosos camiños perdidos no segundo EP. Máis tarde, tamén se publicou no seu primeiro longo traballo en solitario, co selo Herri Gogoa, en 1969. Cantada á guitarra, Lertxundi compaxinou nas súas letras principalmente o amor coa situación social da época. Nesa volta coñeceu tamén a Ribeira de Navarra, e de aí xurdiu a canción homónima.

Desmantelado Ez Dok Amairu, emprendeu un camiño en solitario, aínda que tamén participou en proxectos colectivos. Como autodidacta e improvisación, tal e como se fixo até entón. A música non lle viña de casa nin da escola, pero si lle gustaba o canto desde as sobremesas. Aprendeu a traballar a arxila e a madeira ata que se atopou cun vello laúde. E de aí á guitarra eléctrica.

Zuberora... e ao estranxeiro

Despois de Ez Dok Amairu, dirixiuse moito a Zuberoa, e formou un amplo grupo de músicos, destacando os sons de acordeón e arpa, e recibiu a axuda dos seus amigos no mundo da escritura: dúas cancións coñecidas, como Oi Zuberoa e Bizkaia maite, escribiulle Jose Anjel Irigarai.

Pero chegou a Zuberoa da man de Xabier Lete, que en xullo de 2010 contou en ARGIA a Mel Anjel Elustondo. Sempre lle ouviu dicir algo sobre Zuberoa, e díxolle: "Debo coñecela." Pensando niso, chegara alá por fin, escoltado por Lete. Lete ía a Yesa e déronse cita na cima de Orhi. Pero... "Eu estaba alí o día que acordamos, pero el [Lete] non apareceu. Até entón, eu pensaba que Zuberoa era un pobo, nada máis. E ter unha comarca! ". Esta conversación é unha lectura interesante por varias cuestións.

De todos os xeitos, máis aló de Zuberoa, dirixiuse tamén a Italia, onde coñeceu ao pianista e compositor Antonio Berschi, así como a Bretaña e Irlanda. Confesou sentir gran admiración pola música deste último país.

Comezou unha nova etapa, unha vez que se aproximaban os 60 anos, quedando máis asentado no País Vasco. Pero para entón xa tiña ao seu lado a Olatz Zugasti, desde hai algún tempo, e máis tarde aos irmáns Zeberio, Pello Ramírez, Anxo Unzu... Calquera pode estar tranquilo xunto a eles. Iso é o que dicía hai un ano, tras o concerto que viu en Pamplona, na crítica de concertos que realizou Amets Aranguren para ARGIA.

Actualmente ten 82 anos. De ningunha maneira, para sobrevivir aínda sobre o tablado. Ensaia quen é capaz de facelo. Metaforicamente ou non, como suxería Amets Aranguren nesa crónica, xa se estaba debuxando unha declamación, ás veces máis que cantar. "Desaparecen da táboa o membro de Ez Dok Amairu".

Aínda non desaparece. ÚLTIMA VOLTA ?