Punto de Vista é o sucesor dun festival de videocreación que naceu en Pamplona en 1993 e que foi impulsor de películas creativas audiovisuais. Este festival, que xa contaba cunha sección dedicada ao documental, evolucionou co festival internacional que esta semana chegou á súa décimo cuarta edición. O documental exponse como un lugar de encontro no que os realizadores interesados en superar e innovar as convencións de xénero poidan coñecer as súas procuras e compartilas co público. Unha das premisas do festival é valorar o compromiso ético que hai nas películas, xa que os organizadores consideran que a propia expresión artística debe ter un proceso coherente. O festival é unha celebración de cine de non ficción na que os traballos que se presentan a concurso propoñen formas de achegarse á realidade.

 

 

 

 

Ademais de películas internacionais, tamén hai espazos dedicados ao cine documental vasco. Este ano, por exemplo, Zumiriki (2019), de Oskar Alegria, será a encargada de inaugurar o festival, que xira ao redor dun naufrago escondido no bosque do Pirineo navarro. Na Sección Oficial proxectarase a película reserve, dirixida polo director catalán Gerard Ortín e producida polas produtoras vascas Pirenaika e Tractora Koop. Reserve é unha peza de 27 minutos que reflexiona sobre a desaparición do lobo e que se acerca de esguello ao animal que o protagoniza. A través dos restos das trampas para lobos, dos ouriños dos depredadores importados de Estados Unidos, do vertedoiro de alimentación de aves carnazal e dos porteiros que disparan as réplicas de animais, Ortín constrúe un relato sobre o débil equilibrio dun territorio e interroga sobre a relación entre os seres humanos e o non humanos. O filme, que xa foi seleccionado noutros países, competirá na procura dos premios máis importantes.

 

 

 

 

Na mesma liña, na sección X films mostrarase o proxecto Gorria, que Maddi Barber traballou durante un ano no cine. Punto de Vista foi galardoado o ano pasado cun premio que o director materializou nun soporte fílmico de 16 milímetros de altura. O traballo de Barber aborda o tema da procura de Ortín por un camiño diferente. Gorria pon o foco no coidado e asasinato dos rabaños de ovellas en Lakabe, que propón unha alternativa á forma de facer as cousas que imperan na industria animal. A obra é un achegamento ás crenzas e rituais dun pobo, e reflicte nas súas imaxes as dúbidas e contradicións da xestión doutras especies. Os traballos de ambos os cineastas poden ser considerados como entrevistas, tanto co público como coa contorna e entre eles.

Ademais, na sección Paisaxe tamén se poderán ver películas de Ione Atenea, Arnau Padilla, Peru Galbete, Lur Olaizola, Ainhoa Gutiérrez e Jesús María Palacios. No que respecta á produción de documentais en Hego Euskal Herria, a sección Paisaxe é unha mostra das obras que se expoñen como un exercicio aberto de exploración estética e narrativa. O festival valora propostas arriscadas, que dan importancia á procura, que axuden a ampliar o propio campo do documental. Este ano exponse preguntas relacionadas co concepto de memoria nas películas seleccionadas nesta sección. Cada cineasta traballou diferentes sentidos –memoria íntima, familiar, colectiva, histórica– e, desde a súa propia expresión estética ou narrativa, analizou unha necesidade humana: a necesidade de consolidar a memoria como relato ou a necesidade de manipulala a través da rodaxe e a escritura. A sección propón dúas proxeccións para o visionado dos traballos: por unha banda, a longametraxe Xaneiro de Ione Atenea; por outro, Para ver o que quero necesito máis que os ollos de Padilla, Galbete meteu auga, Olaizola Xulia, Gutiérrez Medvéde e Palacios.

 

 

 

 

A segunda curtametraxe de Galbete é Ura. O director, que tamén traballa como músico, desenvolveu o traballo no centro Uharte, un espazo que ofrece para os artistas. O que comezou a experimentar en directo entre a música e as imaxes atopou finalmente o equilibrio nunha película de dezaseis minutos de duración. O proxecto arrinca cunha inundación sufrida na súa casa cando era pequena, unha uriola na que, a pesar da vida dos seus, perderon moitos recordos que tiñan na parte baixa da casa. O seu pai recuperara unas cantas diapositivas, que limpara unha a unha. Así, Galbete mergúllase nos significados que lle dá a pegada da auga, cunha pregunta: non contan mellor o pasado as fotos que viviron nas súas propias carnes os feitos?

Pola súa banda, a obra que Jesús María Palacios mostrará no Festival céntrase na Universidade Laboral Francisco Franco de Tarragona. A obra que designa a Labo propón un paseo pola memoria do edificio da universidade. En dous sentidos: indaga nos corredores que ten a construción e achégase aos recordos das persoas que viviron neles. A película é unha viaxe ao noso pasado para entender mellor o noso presente e futuro. O tema, ademais, interpela directamente a quen se moven ao redor do que nos últimos tempos presidiu a ditadura española. A obra forma parte do catálogo Kimuak de 2019 e estreouse en Documenta Madrid hai case un ano. O realizador donostiarra ha realizado tres curtos con anterioridade e traballou tamén na longametraxe, concretamente na produción colectiva Distancias 2015.

 

 

 

 

Xaneiro, de Ione Atenea, é a única longametraxe da sección e trátase da primeira película do director. O traballo de 69 minutos realiza un retrato íntimo da vellez a través das historias de dúas mulleres de máis de oitenta anos: as dúas avoas do cineasta. Mentres a cámara recolle a materialidad e os xestos dos corpos que envellecen, as mulleres fálannos da súa vida, do paso do tempo e da morte. No proceso deste traballo, o cineasta foise coas súas avoas ao lugar de orixe de cada unha delas. Nunha viaxe dirixiuse ao mar da costa galega, de onde emigrou Manolita fai máis de corenta anos, e noutra viaxe á localidade navarra de Lerga. María Jesús nace alí e regresa á súa casa cando morre. A directora di que quería saber como se pode vivir cando se acaba o tempo natural e entende a película como unha carta de amor para as súas avoas. Atenea quixo buscar un lado positivo ao que pode ser desgraciado, á vez que reflexionou sobre o paso do tempo. Non é a primeira vez que este director e artista realiza un traballo sobre o envellecemento e a transformación, xa que en 2016 recibiu unha subvención para Novos Artistas de Navarra grazas á obra 24/07 na que recolleu temas relacionados co alzheimer do seu avó, que posteriormente publicaría como libro. O documental é producido por Hiruki Filmake, unha produtora que Atenea comparte con Garazi Erburu e Mariña Lameiro.

Nestas películas destaca a conexión entre os traballos e a realidade, e creo que é o que as fai importantes para a sociedade. É posible que estas historias non se poidan contar doutra maneira. Este tipo de traballo xoga con frecuencia coa autenticidade do documento, para cuestionalo e completar a película con feitos ficticios. Hai tempo que rompeu o mito do que unha cámara pode rodar “o que está diante como está”, e deixamos atrás –menos mal– as tendencias dunha época para crer cegamente as interpretacións que traían das viaxes dos antropólogos aos países “exóticos” ao longo dos séculos XIX e XX. Na actualidade, o documental, consciente de si mesmo, pon un marco á realidade e propón por onde mirar. O cineasta debe actuar de forma ética a quen ten ante si, e sente a necesidade de aclarar ao público quen é o que conta e cal foi a súa relación con esta película. En definitiva, trátase dun punto de vista que leva o nome do festival e que ofrecen as películas documentais. No caso da memoria, ademais, é un trazo importante esa relación coa realidade, para que teñamos un soporte no que situarnos. Non hai verdade, senón un asidero.

A situación actual do documental non sempre foi así, pola forza. No día a día separamos películas e documentais entre si, sen poder encaixar uns noutros. As películas son entretidas para pasar o tempo; documentais, ferramentas de aprendizaxe –aburridas– que achegan demasiada información. Este festival, do mesmo xeito que moitos cineastas que traballan en Euskal Herria e a nivel mundial, propón unha relación diferente: unha forma de coñecer, gozar e pensar. Quizais entre ambos se poida atopar unha boa combinación para contar historias a través da realidade. Por tanto, depende de nós a capacidade de desconstruir os prexuízos que traemos.

Convídovos a reflexionar sobre iso, esta semana nas salas e nas rúas de Pamplona. Abramos, polo menos, o espazo para o debate.