Cando se cría que o TAV tiña as portas das capitais abertas de pao a pao, atopou unha grava á entrada de Donostia-San Sebastián. O administrador de ferrocarrís Adif está a piques de desaloxar e derrubar aos veciños da casa Erbetegi, situada no Paseo de Okendotegi, pero a asociación Áncora advertiu de que casa torre é de gran valor histórico e solicitou a súa protección.

Con todo, o edificio protexeuse hai tempo. Foi catalogada polo Goberno Vasco en 1997 como Zona de Presunción Arqueolóxica xunto con outros edificios de Donostia-San Sebastián. Pero no canto de Erbetegi chamóuselle “Caserío Maspero” –tamén aparece con ese nome nas fichas da web de Patrimonio Cultural–.

ARGIA falou con varios historiadores e concluíron que nos atopabamos ante un erro, xa que non hai outro lugar que a toponimia. Así, casa torre foi tramitada co nome de “Maspero” nos documentos que a apoian, entre eles o Plan Xeral de Ordenación Urbana de Donostia-San Sebastián. É máis, o manual sobre a infraestrutura da E Vasca publicado polo Goberno Vasco en 2012 sinala que o edificio conta cun “alto nivel de protección”, ademais da ponte de Ergobi, a ferrería de Olatxo e o Camiño de Santiago. Sorprendentemente, xa non se menciona no Plan Especial de Protección do Patrimonio Urbano Edificado de San Sebastián.

Investigación “oficial”

As Zonas de Presunción Arqueolóxica están reguladas por un Decreto de 1996, polo que se debe presentar unha investigación arqueolóxica en relación coa obra “que poida afectar o elemento designado”, para avaliar o ámbito e que a Deputación Foral decida si realízase ou non o proxecto arqueolóxico.A lei de Patrimonio Cultural Vasco aprobada o ano pasado, pola súa banda, especifica que a Deputación concederá a licenza de obras en base á mesma. En calquera caso, a avaliación ambiental debería incluír tamén o informe do Goberno Vasco “preceptivo e vinculante”.

Os veciños de Okendotegi, que até agora non tiveron noticias deste feito, explicaron a este medio de comunicación que, en caso de ter que realizar unha investigación arqueolóxica, os técnicos forais deberían facelo "oficialmente". A falta de información foi denunciada en numerosas ocasións –mesmo se soubo polos xornais que ían ser expropiados– e en pouco tempo pódense quedar na rúa, porque van recibir indemnizacións “ridículas”.

No medio do nó do TAV

Adif anunciou en outubro de 2018 no Boletín Oficial do Estado a “expropiación forzosa”, en aplicación dunha lei de 1954. A derriba da casa torre Erbetegi débese a un cambio de última hora no tramo Hernani-Astigarraga do TAV, xa que os tremores do tren poderían pór en perigo a súa estrutura.

As obras deste tramo permaneceron paralizadas durante moito tempo. Adif achacou a parada ás dificultades da conexión da plataforma de alta velocidade co tren convencional, pero segundo Eusko Trenbide Sarea, que xestiona a obra, tamén houbo "problemas" coas expropiacións.

A primeira fase comezou coa unión temporal de empresas formada por Moyua, Balzola e Azvi, que cifrou en 71 millóns de euros. Con todo, debido a estes problemas, ETS cancelou o contrato e adxudicou a segunda fase en xullo de 2019, neste caso ás empresas Sacyr, Mariezkurrena e Zubieder. En 2023 as obras deben estar terminadas, xusto o ano no que as autoridades prometeron que a E Vasca estará lista, e neste prazo tan estreito calquera obstáculo pode ser un gran quebradizo de cabeza para os promotores.

Á espera de carta de expropiación

As escavadoras circulan a gran velocidade e xa chegaron á porta da casa Erbetegi. “Nun principio a derriba estaba previsto para novembro, pero escoitamos aos traballadores da obra que podería ser en abril, non o sabemos”, explicou o portavoz dalgúns veciños de Okendotegi, GARIKOITZ Arrese-Igor. Están á espera da carta de expropiación definitiva para abandonar a casa nun prazo dun mes, mentres continúan coa recollida de firmas.

Na ribeira do Urumea, variantes, vivendas e vías férreas devoraron campos e caseríos, ou os estrangularon entre valos de formigón, tal e como se fixo co caserío Olatxo. Converteuse nun auténtico himno o último bastión dun rico patrimonio e paisaxe que tivo San Sebastián no seu día. E converteuse no último foso a favor do dereito da cidadanía a unha vivenda digna. A última pedra infernal para o TAV.