Esta semana tivemos coñecemento de que o Xulgado de Getxo arquivou o caso dos nenos de 4 anos de Europa Ikastetxea. Isto lévanos a preguntarnos: están dispostas as instancias xudiciais, policiais… para responder as demandas dos nenos? Protéxense de verdade os nosos menores cando son vítimas dunha violencia deste tipo? Os abusos sexuais a nenos non son un fenómeno novo, pero recentemente démonos conta da súa verdadeira dimensión grazas á toma de conciencia, ás investigacións e ás dinámicas que incitan a dar testemuño.

Segundo o informe sobre delitos contra a liberdade sexual, en 2023 no Estado español rexistráronse 9.185 victimizaciones de menores de idade. E en maior medida se se comparan coas persoas maiores (Ministerio de Interior de España, 2023).

É importante lembrar que estes datos se refiren unicamente aos casos denunciados. Estímase que só o 15% dos abusos sexuais infantís chegan por estigma social, por dificultades económicas, xa que na maioría dos casos o agresor é unha persoa próxima á familia ou simplemente por fatígaa do proceso xudicial.

Ademais, aproximadamente o 70% dos casos de violencia sexual contra menores que entran no sistema legal nunca chegan a xuízo oral. Este foi o resultado dos casos de nenas de Getxo e de menores de Ugao, entre outros.

É fundamental entender que o abuso sexual infantil non sempre leva contacto físico. Gravar a un neno espido ou mostrar contido sexual tamén é violencia contra os nenos e nenas. No caso de Ugao, o Xulgado número 6 de Bilbao arquivou a causa ao considerar que non había probas suficientes para protexer a un home que presuntamente gravou a nenos de 11-12 anos nos vestiarios municipais.

O caso foi arquivado en dúas ocasións, o que sucedeu, a pesar de que se contou co testemuño de 11 persoas e meses antes un adestrador de fútbol escolar identificou ao mesmo home gravando fillos de xogadores locais. Con todo, o xulgado considerou que non había probas suficientes para continuar co caso. Ante iso, as familias expresaron o seu malestar e aseguraron que tampouco se rexistraron os domicilios nin os dispositivos electrónicos nos que se atopaba o acusado. Paradoxalmente, foi unha das nais a que lle imputou o presunto agresor, e neste caso si chegaron á vista oral, aínda que finalmente a muller foi absolta polos feitos.

No caso das nenas de 4 anos do colexio Europa de Getxo, as familias sinalan que o xulgado non admitiu probas sustantivas como as declaracións dos pediatras do Hospital de Cruces que atenderon a menores e dalgúns pais. Do mesmo xeito, a un neno con EAS non se lle realizou a proba previamente establecida nin se permitiu á nai que lle dese o mesmo recoñecemento, o que vulnera o seu dereito fundamental a expresarse a través doutras persoas. E aínda que a evidencia contiña evidencias, informes médicos e varios nenos sinalaban ao mesmo home, tamén neste caso o xuíz decidiu arquivar o caso polo momento.

Outro exemplo da actualidade atópase na comarca de Lea-Artibai, onde o servizo psicolóxico de infancia da Deputación Foral de Bizkaia alertou da existencia de indicadores de posibles abusos a unha nena de 5 anos. Tras un xuízo rápido nos xulgados de Gernika, os pais decidiron continuar coas visitas da custodia compartida en Euskadi.

As familias afectadas coinciden en que o sistema xudicial non está adaptado para atender aos nenos, e este diagnóstico coincide con varios estudos. En particular, segundo Save the Children (2023), os procesos xudiciais son demasiado longos e os menores deben declarar varias veces, nalgúns casos tres ou catro antes do xuízo. Só no 24,9% dos casos utilízase a proba preconstituida que permite gravar o testemuño para evitar a revictimización.

Ademais, os profesionais que participan non sempre están sensibilizados ou capacitados para tratar aos menores en situación de vulnerabilidade. En lugar de protocolos axeitados e apoio psicolóxico, atopan longos procesos xudiciais, obstáculos para a credibilidade dos testemuños e unha sensación de indefensión que pode impedir futuras denuncias. Isto fai aínda máis grave a incidencia que o abuso ten nas vítimas (Estratexia vasca de loita contra a violencia infantil e adolescente, 2022-2025).

Ante todo iso, considérase urxente que se teñan en conta no ámbito xudicial normativas autonómicas, nacionais e internacionais que establecen os principios básicos para a protección dos menores, talles como evitar a revictimización, reducir ao máximo o diálogo, asegurar que leven a cabo por profesionais cualificados, gravar como proba e asegurar que no proceso a vítima non ten contacto directo co acusado.

En definitiva, as persoas encargadas da protección de menores non sempre conseguen a protección e apoio que necesitan, deixando ás familias nunha situación de incerteza e desesperación. As voces dos nenos e adolescentes non sempre se escoitan e os seus testemuños moitas veces non se teñen en conta...

A mellora e adaptación das nosas organizacións a estas realidades é fundamental. A denuncia xudicial, ademais de cumprir a función penal, permite identificar aos agresores e previr novos casos. Pero a protección dos nenos non termina no ámbito xudicial. Aínda queda moito por facer noutros espazos sociais como a loita contra a hipersexualización infantil na industria audiovisual, os medios de comunicación, a moda…

O abuso sexual infantil non é un problema illado, nin afastado. E negar a súa existencia só beneficia aos agresores. É o momento de actuar con firmeza na prevención, protección e xustiza.

Oihane Artetxe, investigadora da
UPV/EHU Jennifer Osorio, educadora social especializada en infancia e adolescencia