De cando en vez chegan noticias sobre corrupción política. Ocasionalmente difúndense indicios e sospeitas de corrupción e fraude, xeralmente ligadas á actividade política. Nestes momentos existe o costume de enfurecer profundamente á cidadanía e cuestionar toda a contorna política. A xuíza Garbiñe Biurrun (Tolosa, Gipuzkoa, 1960) e profesora da Universidade do País Vasco cre que está ben discutir todo e querer ir á raíz deste problema. Este exercicio, ademais de interesante, pode achegar solucións democráticas. Para iso hai que analizar como estruturar unha sociedade democrática, como canalizar a participación cidadá e, por último, como controlar eses medios que se pon. Di que para acabar coa corrupción é imprescindible e posible que os cidadáns exerzan o seu dereito a participar nos asuntos públicos doutra maneira.

Confírmase a sentenza do asunto De Miguel. É unha excepción?

A imaxe do oasis vasco utilizouse politicamente moito e era só unha ilusión. Unha imaxe absolutamente falsa, cunha clara intención política. Seguramente ocorrerían máis delitos deste tipo e neste momento tamén se están producindo, pero en ningún caso é sistemático nin a punta dun iceberg. Como demostrou o caso De Miguel é moi difícil investigar estes delitos.

En Euskadi non se publican moitos casos de corrupción. Estamos ante un caso especial?

Non. En Euskal Herria non vivimos nunha situación excepcional ou nun oasis. A situación é similar á de Francia, Portugal ou comunidades autónomas españolas. Por exemplo, os controis son moi similares, non se incrementaron, non temos ningún control especial en ningún outro sitio: existen controis internos e controis externos.

Cales son os controis máis importantes para evitar casos de corrupción?

O control que realizan os medios de comunicación é imprescindible. Isto require transparencia e investigación. Cando algúns temas relativos á corrupción aparecen nalgúns medios de comunicación, ao dar información detallada e ampla, o tema desaparece cun pouco de tempo, moitas veces non se sabe si fíxose investigación, que pasou a nivel político. Así mesmo, si a fiscalía ás veces estende dilixencias, logo déixaas e os cidadáns non nos damos conta. De cando en vez volve o mesmo tema aos medios de comunicación, pero non sabemos que pasa realmente. Está claro que hai temas que non se pechan.

Por que ocorre iso?

Por unha banda, a resposta dos responsables políticos é moi escasa. Axudan pouco. Por exemplo, pódese citar o caso das oposicións de Osakidetza que aínda están a ser investigadas. Por outra banda, é moi difícil investigar desde fóra. Os controis existentes son ineficaces. Necesitaríanse máis controis internos e externos. Pero iso hai que regulalo, non se pode deixar o control só en mans dos medios de comunicación. Ademais dos medios de comunicación, necesítanse outros controis máis formais e eficaces.

Cales son esas outras opcións?

O último control poríao, polo menos nalgúns aspectos, a nivel municipal, é dicir, debería ser da poboación. A participación cidadá debería incrementarse moito en moitos temas. O urbanismo sería un bo marco para, por exemplo, ampliar, regular esta participación. Si a decisión déixase directamente no pobo, evítase a corrupción.

Nalgúns medios de comunicación publícanse denuncias de casos concretos, seguimento de conflitos, discusións co poder e tendencias sistemáticas.

É imprescindible que nunha sociedade democrática haxa medios de comunicación libres e potentes que dispoñan de medios para difundir a información. É un traballo difícil e de gran mérito. Hoxe en día non hai medios suficientes contra a corrupción. Ademais das denuncias, sempre será necesario ter unha perspectiva libre e diferente dos medios de comunicación, poder levar a cabo proxectos de investigación. De feito, algúns medios de comunicación permitiron coñecer unha serie de feitos e coñecer unha serie de delitos. Por iso hai que protexer e promover os medios de comunicación libres das institucións e poderes públicos. Hai que manter o pluralismo dos medios de comunicación.

En España, hai uns anos, produciuse a primavera anticorrupción. Varias foron procesadas e condenadas en distintos partidos políticos. Despois, parece que xurdiu unha nova forma de facer política, con novos instrumentos. Pola contra, parece que en Euskal Herria non se deu esa tendencia. Hai aquí máis tolerancia á corrupción de partidos no poder?

Si, en xeral hai demasiada tolerancia a este tipo de delitos, tanto aquí como en España. Á marxe do sucedido en 1996, normalmente os casos de corrupción electoral non teñen consecuencias. O que se paga nos tribunais adoita ser unha pequena parte. Aclárase principalmente as responsabilidades. Dos poderes públicos esténdese moi pouca conciencia, e os poderes públicos deberían ter esa responsabilidade, hai que concienciar ben á sociedade: que é o diñeiro público, que son as políticas públicas, que dereitos temos os cidadáns. Mentres non se faga isto, seguiremos sendo absolutamente tolerantes a estes temas. O pobo non ten conciencia suficiente dos delitos de corrupción e detrás hai un claro interese político, a pesar de que algúns medios de comunicación tratan de oporse a iso, investigando e seguindo os litixios, atópanse con dificultades, e mesmo con certas actitudes negativas dos partidos e poderes públicos. En consecuencia, é difícil que a cidadanía saiba que e por que ocorre e como se evita todo iso.

De feito, os gobernos que se dan no poder non sofren a influencia directa de casos de corrupción na maioría dos casos, son gobernos estables.

Unha corrupción moi grave, estendida, longa, estabilizada para ser condenada nas eleccións. Este tipo de casos graves que se coñeceron en España de cando en cando foron sancionados nas eleccións. Non sei si a xente perdoa, esquécese ou se convence doutros medios. O delito debería ser moi grave para soportar as consecuencias. Así mesmo, a palabra corrupción debería usarse máis do que se utiliza.

Hai diferenza con outros sitios?

En países como Alemaña ou Francia producíronse dimisións por plagiar unha tese doutoral. Aquí isto non se coñecería como corrupción. Aquí por algo así ninguén dimitiría. Non se dimite por iso. Temos un nivel de aguantar moi alto e non somos moi exixentes.

A proximidade e a converxencia entre políticos e empresarios pode estar na orixe da fraude?

Na súa orixe preténdese enriquecer a uns poucos ou destinar o diñeiro público a outras funcións e finalidades. Un interese común. Nestes casos faise proximidade e acordos ilegais. Moitas empresas traballan para as administracións públicas, a fraude moitas veces faise así. Exemplo do caso De Miguel. Non sei si é consecuencia desa proximidade ou non, pero destacaría que se pon todas as facilidades para cometer este tipo de delitos. Pola contra, non se establece ningunha facilidade para evitalas. Hai un principio de transparencia, hai unha lei para iso, pero logo na adxudicación de contratos, na adxudicación de obras e servizos, asígnanse a empresas privadas, aí prodúcense as fraudes. Todos os servizos públicos deberían prestarse con medios públicos, deberían prestarse pola administración. Directamente ou a través de empresas públicas. Desta maneira dificultaríase a comisión destes delitos e cortaríanse as supostas conexións entre a política e os empresarios.

Para mellorar a política, a partir do coñecemento que achega desde o ámbito das Relacións Laborais, ve posible que na xestión do urbanismo e das políticas públicas colabórense os xulgados, os axentes sociais e as institucións públicas?

Na xurisdición, nas relacións laborais e no nivel de participación dos traballadores véxoo posible e en ningún caso debe ser perfecto, para o que os traballadores deberían participar máis. Hai que garantir máis a participación cidadá. Esta é a vía para eliminar ou polo menos obstaculizar este tipo de actitudes e corrupción. Politicamente adóptanse unha serie de decisións para enriquecer a uns poucos, pero se o pobo o decidise quizais se tomarían outro tipo de decisións, por exemplo nas grandes infraestruturas. Por outra banda, en canto á privatización de obras e servizos públicos, habería que republificar todas as obras e servizos públicos, que sería o principal obstáculo para cometer este tipo de delitos. Todos ou polo menos a maioría dos servizos deberían ser realizados por medios da Administración. A limpeza das rúas ou os comedores escolares non poden estar privatizados.