O concepto abstracto da transición enerxética, desde as comunidades enerxéticas ás grandes infraestruturas industriais, é unha das múltiples formas de materialización que Arantxa Tapia adoptou co Plan Sectorial de Enerxías Renovables que pretende aprobar. Este obxectivo deu lugar a alarmas entre diferentes concellos, xuntas administrativas e cidadáns que presentaron centos de recursos contra a aprobación inicial deste plan en xullo.

Que é o Plan Sectorial?

O documento promovido polo Departamento de Desenvolvemento Económico, Sustentabilidade e Medio Ambiente servirá para regular a ordenación do territorio no ámbito das enerxías renovables e chegou con numerosas polémicas entre os cidadáns e as institucións ás que foron sometidos. De feito, o documento clasificou todo o territorio da Comunidade Autónoma do País Vasco para a construción de infraestruturas de enerxías renovables de gran, mediana e pequena escala.

Os proxectos eólicos a gran escala son de 5 ou máis aeroxeradores cunha capacidade de produción igual ou superior a 30 MW. Os de escala media ou baixa están por baixo destes criterios.

En canto aos proxectos fotovoltaicos, os grandes ocuparán 10 hectáreas ou máis e xerarán 5 MW ou máis e os medianos e pequenos non chegarán a estas barreiras.

Por iso, o Departamento de Desenvolvemento Económico dividiu o territorio en diferentes tipos de clasificación. As clasificacións ou categorías máis importantes e de posible incidencia inmediata son as Zonas Seleccionadas de Localización, nas que, axiña que como se aprobe o plan, as empresas privadas poden solicitar directamente licenzas para a instalación de infraestruturas enerxéticas en devanditos lugares.

O Departamento do Goberno Vasco, por tanto, expropiaría estas zonas e deixaríaas a disposición dos intereses privados para a súa xestión, decidindo que son proxectos de interese xeral. Isto suporá, na práctica, a retirada dos terreos comunais e privados, frecuentemente ligados ao sector primario ou forestais, aos seus propietarios públicos ou privados para a súa cesión a empresas de enerxía.

O plan definiu máis dunha vintena de zonas deste tipo en Ayala e algunhas son bastante significativas na comarca, como Ganekogorta e os seus arredores, unha das ladeiras laterais da Ermida de Etxaurren, os arredores da Ikastola Etxaurren dirección a Menagarai, Txibiarte ou as campas situadas xunto ao bosque de Leto.

En calquera caso, o plan clasifica todo o territorio en función da súa capacidade de produción enerxética. Así, trátase de Zonas Seleccionadas de Localización que, a xuízo do Goberno, serán indispensables, pero que existen de alta, media, baixa e moi baixa capacidade, e nas que si se reciben propostas para a implantación dos proxectos, a entidade decidirá si autorízase ou non.

Proxectos non incluídos no plan

Para ilustrar as consecuencias da cláusula anterior hai que ter en conta que o Plan Sectorial de Enerxías Renovables non contempla a maioría dos proxectos eólicos existentes en Ayala. A plataforma Aiaraldeko Mendia Bizirik denunciou respecto diso: “O que reflicte o Plan é moi duro, xa que pretende situar numerosos proxectos en espazos ecolóxicos e culturais de interese, pero o máis grave non é iso, senón o que non aparece. De feito, as infraestruturas eólicas industriais Larragorri ou Ferosca I e II non aparecen en ningún sitio. Isto significa que algúns proxectos que se están xestionando de forma paralela non foron recolleitos para evitar conflitos”. Aínda que o proxecto eólico Aiaraldeko Mendia subliña o proxecto eólico Bizirik, hai que lembrar que o plan non menciona o proxecto Ekiola. A Deputación Foral de Álava ofreceu charlas para explicalo en Aiaraldea, co obxectivo de ocupar máis de 3.000 metros cadrados de Saratxo con placas fotovoltaicas.

Falta de transparencia

Neste sentido, tanto Aiaraldeko Mendia Bizirik como algúns concellos da comarca destacaron a falta de total transparencia no impulso do Plan Sectorial de Enerxías Renovables. De feito, a súa publicación tivo lugar o 20 de maio no Boletín Oficial do País Vasco. É dicir, unha semana antes do comezo das eleccións municipais. Hai que ter en conta que o prazo para a interposición de recursos era de 45 días hábiles, e que tras as eleccións os equipos de goberno municipais estiveron en funcións até o 19 de xuño, cando os novos alcaldes e concelleiros asumiron responsabilidades.

No exercicio das súas funcións, os Alcaldes e Concelleiros só poderán tratar asuntos de administración ordinaria, sen que poidan adoptar acordos que condicionen o exercicio das súas funcións. En consecuencia, en case medio prazo de presentación de recursos ninguén puido elaborar o Plan Sectorial de Enerxías Renovables. Así as cousas, a plataforma Aiaraldeko Mendia Bizirik e outras institucións e axentes solicitaron ao Departamento de Desenvolvemento Económico, Sustentabilidade e Medio Ambiente a ampliación do prazo, pero a resposta foi negativa.

Esta falta de participación e transparencia foi o que moitos concellos e axentes destacaron. De feito, son miles as páxinas que conforman o Plan Sectorial de Enerxías Renovables e dificilmente pódense revisar todos os documentos e mapas en 45 días hábiles, ou menos polo exposto.
Esta realidade tivo o seu reflexo na actitude dos concellos e axentes da comarca á hora de presentar recursos, pero non impediu que máis de centenares de recursos chegasen ao Goberno Vasco desde Ayala.

Por exemplo, Aiaraldeko Mendia levou 117 alegacións populares e 51 técnicas Bizirik, xa que abriu unha convocatoria para iso entre a cidadanía.

A complicada vía dos recursos

Co anteriormente exposto, os Concellos e os cidadáns estiveron en diversos portos á hora de preparar os recursos. Amurrio e Llodio, por dispor de medios propios suficientes, redactaron os seus sen producir ruídos especiais, pero non era o caso de Ayala, Arrankudiaga-Zollo e Orduña.

O equipo de goberno municipal que entrou en Ayala o 19 de xuño, que posteriormente sería de coalición, pero só nese momento EH Bildu, atopouse co Plan Sectorial de Enerxías Renovables e a súa situación particular. É dicir, a maior parte das Zonas Elixidas de Localización da comarca atópanse en Ayala e ocupan centenares de hectáreas, en ocasións en lugares emblemáticos.

Á vista de que a realidade superaba as capacidades técnicas do concello, procedeuse á contratación dunha consultora externa e convocouse á reunión con todas as Xuntas Administrativas para explicar os pormenores do plan. Desta cita xurdiron dous proxectos: O recurso presentado polo Concello de Ayala e os formulados por 22 concellos locais.

Arrankudiaga-Zollo, pola súa banda, axuntou esforzos cos Concellos de Alonsotegi e Arrigorriaga contra os aeroxeradores de máis dunha ducia que queren instalar en Ganekogorta. Entre o tres presentaron un documento de oitenta páxinas no Goberno Vasco, no que se destacaron os erros e carencias das bases metodolóxicas do Plan Sectorial de Enerxías Renovables en diversos ámbitos; procedementos, elementos culturais e naturais, etc.

Con todo, a situación máis complicada ocorreu en Orduña. Un cidadán de Ayala comunicou a outro de Belandia que o Goberno ten previsto construír alí e en Mendeika un proxecto fotovoltaico. A noticia difundiuse rapidamente na Asemblea de Larruazábal e pouco despois convocouse unha reunión en Belandia. Ademais da participación de representantes das Xuntas Administrativas de Bizkaia e da cidadanía, un dos concelleiros recentemente incorporados aclarou que na entidade local non sabían nada sobre os proxectos antes de convocar a reunión. Os únicos ignorantes dos proxectos que non existían no Concello, xa que na mesma reunión déronse conta de que os seus terreos estaban en perigo de expropiación.

Así as cousas, o Concello de Orduña preparou o recurso e as Xuntas de Larruazabal e 30 cidadáns tamén enviaron recursos ao Goberno Vasco.

Motivos dos recursos

Na Comunidade Autónoma do País Vasco producíronse miles de recursos contra o Plan Sectorial de Enerxías Renovables. A cidadanía tivo a miúdo o seu punto de partida na súa situación particular, que non se respectou o dereito ao descanso e que as infraestruturas proxectaron xunto ás súas vivendas unha infraestrutura enerxética, a esixencia de non expropiar terreos vinculados ao sector primario, a protección de elementos culturais e/ou patrimoniais ecolóxicos… Os
concellos tampouco descartaron e lembrado os lugares e ecosistemas que hai que protexer nos seus límites e, por exemplo, lembraron que non se tiveron en conta os corredores naturais de animais.

Outros argumentos son máis metodolóxicos e cuestionan os criterios que o Departamento de Arantxa Tapia utilizou para designar as Zonas Seleccionadas de Localización. A este respecto pregunta a concelleira de Aiaraldea Komunikabideak, Karmele Poblacion Aiara, quen foi moi crítico coa situación que atoparon no seu municipio: “Algunhas das zonas seleccionadas non son especialmente axeitadas para xerar enerxía, polo que non entendemos por que aparecen tantos proxectos en Ayala. Sospeitamos que queren utilizar a subestación eléctrica existente en Charanga para facilitar ás empresas a venda de electricidade, pola contra non é posible explicala".

Nos arredores de Charanga a situación non é tan nova. O 4 de abril a Xunta Administrativa de Olabezar votou en contra da proposta formulada polo Ente Vasco da Enerxía e a empresa Kean. Ambos os axentes querían instalar unha infraestrutura fotovoltaica de 15 hectáreas nos terreos comunais e algúns cidadáns denunciaron que foron ameazados antes de proceder á votación: “Dixéronnos que, queiramos ou non, van pór placas. Explicáronnos que tiñamos dúas opcións: ou que as placas nolas puñamos con eles ou que Iberdrola íanos a expropiar os terreos”.

Desprezo á participación

Os eixos do debate que o Plan Sectorial de Enerxías Renovables puxo sobre a mesa son diversos e substanciosos. Por unha banda, que modelo enerxético quere a sociedade para satisfacer as súas necesidades, xa sexan comunitarias ou industriais, a quen beneficia ese modelo, de empresas enerxéticas ou de cidadáns, e cales deben ser os criterios, tanto técnicos como de localización.

En calquera caso, gran parte da inquietude que provocou o plan é consecuencia da falta de transparencia e a ocultación. Os recursos técnicos destacan que a metodoloxía da participación é cuestionable e que as achegas da cidadanía non se recolleron no documento. É máis, o enlace que debe conter non está dispoñible.

Con todo, o peor é que o propio plan non cubriu as ideas críticas recolleitas no proceso de participación sen valoralas en ningún momento. É dicir, só o plan deu o visto e prace ás opinións que coinciden con el e así o expresa o propio documento: “A valoración media da alternativa proposta polo Goberno sobre o peso dos axentes é medio-alto. A valoración dos concellos e grupos políticos municipais é máis crítica. Neste sentido, é importante ter en conta que a maioría de concellos e grupos pertencen a unha liña ideolóxica concreta, opinións e achegas que, aínda que válidas, non poden ser consideradas estatisticamente válidas”.

Este parágrafo pode notar claramente que o Departamento de Desenvolvemento Económico, Sustentabilidade e Medio Ambiente non está satisfeito coas opinións dos concellos. Pode ser porque son as entidades máis próximas á cidadanía, porque non cumpren ou non as opinións oficiais das partes, pero é certo que este Departamento se atopou reiteradamente coas entidades locais á hora de levar a cabo os seus proxectos. O fracking foi un exemplo en Ayala e Corrugados Azpeitia foi un caso moi famoso no seu tempo. Noutras palabras, a Arantxa Tapia non lle gustan as trabas que pon os concellos e a consecuencia foi evidente.

Á hora de levar a cabo proxectos como o Fracking ou Corrugados Azpeitia en Vitoria-Gasteiz, o Goberno Vasco atopouse con barreiras que non puido evitar, os Plans Xerais de Ordenación Urbana municipais. A de Vitoria non permitía a explotación do gas no seu territorio, mentres que en Azpeitia prohibíase a existencia de talleres no núcleo urbano.

Así as cousas, en decembro de 2021, PNV, PSE-EE e PP aprobaron a chamada Lei Tapia. Segundo esta norma, os proxectos que o Goberno Vasco considere de interese público superior non estarán suxeitos á PGOU. O que inicialmente se considerou unha medida excepcional establecerase como procedemento ordinario a través do Plan Sectorial de Enerxías Renovables. Porque o Goberno Vasco pretende que todas as entidades locais adáptense ao que devandito documento indica, incluídas as expropiacións de particulares, os terreos necesarios para entregar ás empresas.