- Imaxinámonos un pobo, si ao sacar a cesta á compra, tivésemos todo o que tivésemos nas mans, sen ter que mirar a etiqueta, sen ter que preguntar ao vendedor? Non todo o pobo, pero a praza é así en Azpeitia. Situado no centro da feira dos baserritarras, esta tenda só vende produtos da terra: carne, froita, verdura, lácteos, cereais... e pratos preparados para comer. Compran a máis dun centenar de produtores, a maioría directamente, e ofrecen un servizo de compras aos colexios, gardarías e comedores da residencia. Están satisfeitos porque están a dar pasos no seu obxectivo fundacional: que a vida dos produtores sexa viable para manter vivo o medio rural. O centro conseguiu incrementar o consumo de produtos locais, segundo informou o Goberno Vasco. Tanto, que en Azpeitia algúns baserritarras comezaron a producir novos produtos, a petición da cidadanía. E porque teñen que traer moitos produtos de Navarra, esgotando os dos baserritarras do val.
Todo o que atoparás na tenda é de aquí. Este é o distintivo do Centro Alimentario. Pero, a que dicir “alí”? Tomando Azpeitia como centro, os axentes locais definiron como local o producido nun radio de 150 quilómetros, cando a iniciativa do Concello, participaron no proceso de renovación da Praza de Abastos e elaboraron a idea da tenda Elikunea. A actividade diaria da tenda lévaa a cabo a cooperativa Artxara, e dentro dese radio de 150 quilómetros, os axentes decidiron reducilo a Euskal Herria. “Na cooperativa viamos necesario ter a liña vermella clara porque, si non, o proxecto íase a distorsionar. En caso de ofrecer produtos externos, onde está o límite?”.
A produción de produtos dunha materia prima única no País Vasco para a súa venda no Centro Alimentario, e no caso dos produtos elaborados, polo menos o 50% das materias primas procedentes do País Vasco. “Por exemplo, no caso dunha marmelada, ás veces o 45% pode ser azucre (produto exterior), pero a froita ou verdura utilizada para elaborar esa marmelada debería ser de Euskal Herria”.
Por iso, no Alimento nunca atoparemos laranjas, nin plátanos, nin chocolate, nin café, nin azucre… na primeira apertura da tenda moitas persoas preguntaban nas nosas casas por estes produtos cotiáns, pero este mes de febreiro cumpriu tres anos e, segundo explicáronnos os seus compañeiros, “a xente xa está afeita, sabe o que é de aquí e o que non, e non piden o que non é de aquí”. Tamén explicaron que sucede con frecuencia: a xente sorpréndese da cantidade de cousas que se producen en Euskal Herria: “Ides de aquí, pero tedes arroz? Pregúntannos e nós respondemos: si, o arroz prodúcese en Navarra”. A través da compra diaria, o Centro Alimentario está a incidir na educación e o coñecemento.
Neste tres anos, os números da cooperativa Artxara tamén reflicten o éxito do proxecto: tres traballadores comezaron e hoxe en día son seis socios traballadores, un sétimo traballador, que agrupa a máis de 300 fogares socios consumidores. O socio ten as súas vantaxes: descontos, prioridade para participar en cursos, posibilidade de participar na asemblea anual…
O problema do éxito
“O maior problema que tivemos foi a falta de produto. Empezamos ben, pero a medida que os volumes aumentaban non podiamos satisfacer a demanda cos produtos da nosa contorna. A nosa comarca e tamén Gipuzkoa, a demanda é maior que a que se produce”. Cada un dos produtos tómanllos aos produtores máis próximos e moitos deses produtos que faltan no val tráenos de Navarra. Baixo o impulso da demanda, os produtores da zona están a adaptar a súa produción: “Algúns comezaron a producir novos produtos, outros a transformar novos produtos, o baserritarra que nos trae carne fixo adaptacións na produción, definimos un calendario cuns produtores de verduras para poder atender esa demanda…”.
Cada un pon prezo ao seu traballo
“Utilizamos os medios máis curtos posibles para acceder a estes produtos: na maioría dos casos, tratamos directamente cos produtores”. Din que cando tratan cos produtores non empezan a acordar o prezo: “O produtor é o que determina o prezo, nós pómoslle logo unha marxe, como máximo o 35%, e así até agora non tivemos ningún problema. Si un produtor puxese un prezo excesivo a un produto, sería tan prexudicial para el como para nós”.
Teñen claro que esta relación directa é o seu tesouro, pero iso implica que a xestión diaria sexa moito máis difícil. “As tendas normais teñen moi poucos provedores e a cada un pídenlle unha chea de produtos. No noso caso, moitos produtores teñen un único produto. Por tanto, os produtores que son os nosos provedores son máis de 120. Isto supón que para ter a tenda chea temos que facer máis de 120 solicitudes, unha chea de facturas, ten as súas dificultades á hora de facer os pagos… pero ese é o camiño”.
Tres espazos e once iniciativas
A tenda conta con tres zonas: carnicería, tenda con todo tipo de produtos (conservas, verduras, cereais, lácteos…) e cociña. Na cociña, ofrecen entre 5 e 6 pratos elaborados con produtos locais, que se poden levar a casa cada día. Tamén preparan os alimentos por encargo: antes da pandemia recibían moitas peticións ás asociacións, e nas comidas populares ofreceron un servizo de catering.
Tamén facían degustacións, organizando pintxopotes especiais todos os xoves e venres: tomaban un produto como tema e explicaban o tema, presentaban ao produtor e sacaban diferentes pintxos elaborados con ese tema, “para pór en valor o produto”.
Tamén din que os cursos que impartiron tiveron un gran éxito, “porque sempre tentamos colaborar cos axentes do pobo. Cremos que a boa resposta que recibimos é tamén por iso. Co grupo de tempo libre organizamos cursos para mozos; un curso para facer receitas con produtos locais…”.
Abastecendo aos comedores de produtos locais
Hai dous anos comezaron a traballar cos comedores colectivos do pobo: A residencia de anciáns de Azpeitia, Ikasberri Ikastola, o centro cultural Sanagustin e a haurreskola Uztaro son os encargados de abastecer aos centros de alimentación tres veces por semana. “Eles fannos peticións e nós facémolas aos produtores: si non, un comedor ten que facer unha chea de peticións para completar o seu menú diario e unha chea de facturas para pagar. Nós facilitámoslles ese traballo, centralizamos ese traballo e completamos a súa petición semanal entre os diferentes produtores”.
Para responder os comedores, constituíuse un grupo de traballo cos produtores da comarca, e con cada produtor planificouse a compra: “Un produtor pode ter entre 1 e 2 produtos e comprométese a traballar algunhas cantidades destes produtos ao longo do ano”. Explican que grazas ás peticións dos comedores tamén se produciu un caso de diversificación: “O que fabrica os produtos lácteos antes só facía o leite enteira, agora púxose a semidesnatada e empezou a facer manteiga coa graxa láctea que lle sobra… vemos que inflúe nas producións e que están a crear novos produtos na rexión”.
FICHA
Que fai: punto de encontro de produtos locais. Comercio, unidade de subministración, talleres, cursos, catas...
Traballadores e socios: seis traballadores socios e un traballador.
Creado: En 2018.
Residencia: Azpeitia.
Contacto: info@elikagunea.eus