Parede chea de gretas que van parar. Sociedade alterada que sobrevive con osíxeno auxiliar. Unha conta atrás caótica medida pola precisión dun metrónomo. A procura insignificante da verdade, o declive dos medios de comunicación, o mal cheiro da política e dúas vidas enterradas polos lixos. Un estraño virus que nos vén de China, un decreto que nos domina a todos. Mortes, colapso en hospitais, vertedoiro, as nosas almas. Duelo dobre para algúns. Unha catástrofe, unha gran catástrofe.

Resúltame difícil sintetizar e explicar nestas liñas todo o recolleito o pasado sábado na obra de teatro "Desastre". Sempre é un acontecemento especial Artedrama e Axut! xira dun traballo conxunto de compañías. Nesta ocasión, os do grupo guipuscoano Debaju non se sumaron á aventura, polo que podemos atopar máis caras novas sobre a táboa que nunca. Aí mantéñense os irmáns Fuchs, como directores Ximun, e Ander Lipus, tres dos nomes propios da escena vasca. Un cambio substancial na redacción, xa que en lugar de Igor Elortza e Unai Iturriaga, compañeiros de viaxe nas últimas catro edicións, ofreceron a Harkaitz Cano a posibilidade e responsabilidade de escribir un novo apartado desta colaboración permanente. Están afeitos pór á vista do público un espello que reflicte con forza as miserias, a pena e as imposicións da humanidade a través de grandes traxedias. A situación precaria dos traballadores en Hamlet, a aínda vitalicia ferida social provocada polo franquismo na carta á neta de Franco ou a dolorosa punción da heroína ao noso pobo foi cortada pola pandemia no Cabalo Azul. Esta vez, eu creo que os actores tratan temas aínda máis crueis a dous sinistros con nomes e apelidos concretos, que engadiron a pandemia do coronavirus que nos pillou todos debaixo. Cóctel duro, sabor totalmente acedo e desagradable ao tragar.

Consciente da crueza do material narrativo, Cano e o equipo ofrécennos unha obra multidisciplinar composta por capas. Os elementos extraescénicos están presentes a través de pantallas diferentes e debuxos e proxeccións. Sumados ao catro sinxelas plataformas de madeira que quedan entre lixo, estes recursos tecnolóxicos reforzan a historia. Paisaxes, fotografías da hemeroteca, mensaxes en movemento, etc. conducen ao espectador a través do relato. Doutra banda, destaca o forte ritmo da peza. Cano non se implementa na traxedia, para iso creou un amplo grupo de personaxes e ofreceu a cada un deles unha función determinada. Aquí podemos atopar o personaxe do actor frustrado que nos ofrece un punto de comedia e a súa rasante cotiá coa súa parella. O personaxe do pobre xornalista que Lipus encarna ofrécenos, xunto á súa enfermeira suramericana, entrevistas cargadas de ideas sólidas. El di que os números non contan todo ou que a verdade non admite puntos de terminación. Os momentos máis suxestivos de Cano. Cancións vascas supostamente lixeiras, a referencia do entroido, o can Laika, o aeróbic… son moitos os elementos que nos axudan a dixerir e aceptar o que ocorre no escenario.

Trátase, sen dúbida, dun traballo con moitas arestas. Baixo os dous temas máis grosos que trenza, o espectador pode atopar outras reflexións. Dedícase un lugar destacado á política, materializando en diferentes personaxes as traizóns, ameazas, trucos e mentiras utilizadas para xestionar a traxedia. Cun xornalista que rompeu a voz e a autoestima quérese explicar a situación dos medios de comunicación, a falta de prestixio da verdade, tanto nos tempos da verdade como nos dos bulos acusados polas redes sociais. Ao longo da peza explícase tamén como a pandemia agravou o precario respiratorio da cultura ou as dificultades do sistema sanitario que non coidamos para atendernos.

O traballo coral dos actores é impresionante, xa que ademais de seguir coa narración, tamén se encargan de mover a iluminación que teñen sobre o taboleiro e de arranxar o atrezo. A secuenciación e jerarquización da historia beneficia aos proxectos conxuntos de ambas as compañías. No cabalo azul elixiuse unha forma máis clásica e lineal de contar o tema que era o ácido da taurina que lle quitaba forza e visibilidade. É mellor combinar sketches con bos contidos e comedias paliativas con imaxes plásticas, material audiovisual, etc., creando un collage narrativo centrado na tradería. Como dicía un dos personaxes, un ensaio de verdade detrás destes temas que representan a dor da sociedade, un elo que non se pode atopar. Abride os ollos e tomade conciencia do inmenso signo de interrogación que aparece na pestana que vos repartirán á entrada. Porque non hai respostas pechas á pregunta interminable proposta polo teatro.