Aitziber Gurutzeaga é membro da iniciativa “Egian Euskaraz Bizi Nahi Dugu”. Aos membros da Comisión de Eúscaro pareceulles que no barrio de Egia de Donostia había moita xente con ganas de vivir en eúscaro. Ocorréuselles unha cousa: “Parecíanos que organizar chocolates a favor do eúscaro está ben, pero xa era hora de dar outro salto importante. Era un gran salto, desde as actividades culturais a un certo punto de activismo. Tamén tiñamos en mente a mensaxe da Korrika, do empoderamiento. Parecíanos que chegara o momento de facer unha cousa así e que había posibilidade de facelo”.

A valoración é moi boa, pódese dicir que o experimento de laboratorio saíu moi ben. Tras unha semana tentando vivir en eúscaro, os participantes contaron os seus sentimentos, logros e vivencias. O Sr. Gurutzeaga pensou que “isto é unha bomba”. Os de Egia repetiron moito a cuestión da apropiación, “aínda que sempre dixeron que queremos vivir en eúscaro, na iniciativa moitos se deron conta do fácil que nos pasamos ao outro idioma. Era moi importante advertilo. Agora sabemos cal é a opción que temos antes de cambiar o idioma”.

Conscientes do éxito da iniciativa, en 2016 realizáronse dinámicas parecidas en diferentes localidades. En opinión de Gurutzeaga, a de Egia transmitiu algo positivo, unha sa envexa aos demais. Outros axentes doutros países mostráronse sorprendidos pola acollida que a xente fixo á campaña e polo número de participantes. Para Gurutzeaga, o máis belo é que os que viñeron despois non o copiaron, refinárono e adaptárono ao seu.

En 2017 descansarán, xa que se trata da Korrika, pero teñen claro que en 2018 seguirase nesa liña. Aitziber Gurutzeaga é tamén traballadora da asociación de eúscaro Bagera de Donostia/San Sebastián. En Egia, Añorga e Aste Nagusia, a asociación de eúscaro Piratek realizou traballos de estímulo para esta iniciativa, e en 2017 pretendíase seguir provocando noutros barrios da capital guipuscoana.

Que é o “estilo Egia Euskaraz”?

O pasado 28 de novembro de 2015 deuse a coñecer o proxecto Egia auzokeok. Entre o 8 de xaneiro e o 26 de febreiro de 2016, axentes ou grupos e entre o 26 de febreiro e o 4 de marzo, particulares realizaron a iniciativa Egian Euskaraz Bizi Nahi Dugu dunha semana. A Comisión Egia Euskaraz foi a impulsora da iniciativa, e na súa opinión, Lutxo Egia foi o ‘culpable’ da calidade da iniciativa. O artista bilbaíno, no seu performance, pasou todo un mes falando só en eúscaro e escribiu cada día reflexiones no xornal Berria.

Os de Egia celebran cada ano o Día Internacional do Eúscaro, e cada dous anos (cando Korrika non sexa) o Día de Egia Euskaraz. Con todo, a Comisión Egia Euskaraz quería ir máis aló. Así, durante sete semanas os axentes (grupos e asociacións do barrio) actuaron alternativamente en eúscaro. Tamén tiveron que adaptarse aos que din que non entenden eúscaro. Podía ser comerciante, parente ou membro do grupo de danzas, que non falaba en eúscaro, pero que era capaz de entender todo. Con todo, nestes casos téndese a falar en castelán. Durante aquela semana puidéronse romper inercias deste tipo. Para eles e elas o taller de TELP. Cando xurdiron dificultades para poder falar en eúscaro no curso, aprenderon que actitude tomaron e como se comportaron.

Para escribir vivencias boas, malas ou reflexións utilizaron pequenos cadernos. Ademais do caderno, tamén se puxo no peito o pin ou chapa Euskaraz Bizi Nahi Dugu para que estivese identificado.

En Hernani “Euskara ari du”

Os hernaniarras tomaron como escusa o 3 de decembro, Día do Eúscaro. Prepararon un reto de dous meses. O obxectivo era que o maior número de cidadáns e asociacións puidesen vivir en eúscaro, e comprometéronse a facelo nun prazo mínimo dunha semana. En casa, no traballo, na tenda, no equipo de deportes, no bar… tentaron falar en eúscaro. Do 15 de outubro ao 26 de novembro alternáronse persoas e asociacións.

Os organizadores marcáronse varios obxectivos e así o explicaron na nota de Facebook: “Queremos axitar as conciencias da cidadanía, que a cidadanía se dea conta de que cambiar os nosos hábitos non é tan difícil; que máis xente do que se pensa sabe ou entende o eúscaro na nosa contorna; se o facemos quen sabemos, quen non o saiban aprenderano máis facilmente e terán máis posibilidades de utilizar o eúscaro. Á fin e ao cabo, que a cidadanía se dea conta de que con este pequeno xesto podemos provocar un gran cambio en Hernani”.

Á hora de pechar este artigo non tiñan valoración oficial, pero Joan Mari Larrarte, que formou parte do equipo organizador, ofreceunos boas impresións do primeiro golpe. Dicía: “Por unha banda hai que destacar a acollida. Cando fomos dar a coñecer a iniciativa, mostráronse moi satisfeitos coas asociacións, os axentes, etc. e participaron na mesma moitos axentes, preto de 1.800 persoas. Antes das quendas de seis semanas, organizamos catro charlas sobre o eúscaro, sobre os dereitos lingüísticos, e houbo unha gran participación. Observamos que no pobo había fame ou interese por abordar o tema. Doutra banda, no mundo do eúscaro adoita haber sensación de pór en marcha iniciativas, de facer un gran esforzo e de que logo os resultados non ven tan claros. Neste caso, polo menos, era coma se chegaría á xente. Escoitamos mensaxes dos euskaldunes de dous tipos: algúns comentaron que en Hernani déronse conta de que viven en eúscaro, e outros dixeron que en xeral crían que vivían en eúscaro e que grazas á iniciativa se deron conta de cantas veces teñen que cambiar o idioma. E en terceiro lugar, a iniciativa serviu para visibilizar tamén aquilo que é capaz de entender en eúscaro”.

Lasarte-Oria “Baietz 40 egun euskaraz”

O reto que lles quedou pequeno, é dicir, dedicar 40 horas ao eúscaro no Maratón do Eúscaro, que se celebraba cada catro anos. O maratón converteuse nunha festa “afortunada”, dicía Iñaki Arruti, xefe da área de Eúscaro do Concello de Lasarte-Oria, que, cun notable incremento no coñecemento do eúscaro no pobo, cubría de forma sinxela 40 horas en eúscaro. Quixeron retomar outro reto e crearon “Baietz 40 egun euskaraz”. Os axentes beberon de tres fontes para estruturar a iniciativa. Por unha banda, a principios de 2016 achegáronse ao barrio de Egia de Donostia para ver o que fixeron. En segundo lugar, tomaron a palabra Aldahitz, unha investigación para cambiar os hábitos lingüísticos. En terceiro lugar, o material “Saír do armario” creado por Ferran Suay e Gemma Sanginés para axudar a traballar a asertividad da linguaxe estaba no punto de vista.

Traballaron como o veciño de Egia. Crearon os roles de “ahobizi” e “belarriprest”, a xente comprometeuse e organizou quendas durante varias semanas. Os “ahobizi” eran euskaldunes e asumiron dous compromisos: por unha banda, que todo o que se entenda en eúscaro fálese en eúscaro, e por outra, que a primeira palabra fálese en eúscaro. Os “Belarriprest” eran capaces de entender o eúscaro. Gustoulles falar en eúscaro. Ambos os roles tiñan chapas identificativas.

Aínda que non tiñan ningunha valoración tranquila, a finais de 2016 o balance era positivo. Participaron 2.000 persoas maiores de 16 anos, xa sexan “ahobizi” ou “belarriprest”. Primeiro destacou a valoración e participación da iniciativa que nos fixo Arruti: “A da participación foi unha variable do bo resultado. Outro, creo que acertamos cos dous roles (‘ahobiziak’ e ‘belarriprest’) ou coa oferta. Estes conceptos viñan do mundo da sociolingüística e da investigación e creo que soubemos socializarlos e comunicalos. Soubemos comunicarnos de forma visual, pero tamén nas relacións (escolas, euskaltegis, comercios, asociacións, jovenes, EPA…) fixemos un traballo incrible, como non o fixemos nunca. Enseguida démonos conta de que a preparación comunicativa funcionaba, a xente dicía, que bonito, que ben! Dicíano por dúas cousas, polo aspecto da campaña comunicativa, pero tamén porque lles pareceu que acertaba moi ben na problemática dun mesmo”.

Quedaron satisfeitos coa participación e a calidade da participación, pero Arruti quixo engadir un último logro. O eúscaro do pobo estreitou lazos. Non só pola iniciativa “Baietz 40 egun euskaraz”, en 2016 varios axentes do mundo do eúscaro tiñan os seus aniversarios e sabían que era unha oportunidade única para a colaboración. Así, con motivo dos aniversarios e dos desafíos, os axentes locais viviron un achegamento.

Non empezaron a pensar en que facer para despois, pero para finais do ano pasado esperaban recibir vestixios valiosos de dúas fontes. Por unha banda, o profesor da UPV/EHU Pello Jauregi presentará na primavera de 2017 unha investigación sobre o reto coas opinións de 500 persoas que participaron na iniciativa e doutra banda, os organizadores pediron aos 2.000 participantes que relatasen as súas vivencias.

En Salvatierra “75 horas en eúscaro” (neste informe de 30 páxinas recóllense todos os detalles do proxecto)

Os veciños de Agurain xa tiñan a súa festa “15 horas en eúscaro”, pero en 2016 pensaron en facer algo máis. Non fixeron festas, do 8 ao 11 de novembro, día a día, tentaron falar en eúscaro. Activaron aos vascoparlantes, deron explicacións aos castellanohablantes para adaptarse á nova situación, e acendeuse a cultura vasca do pobo, medio durmido.

Salvatierra conta cunha poboación de 5.000 habitantes e 3.600 persoas maiores de 17 anos. Euskaldunes maiores de 17 anos 800. Na campaña foron 283 euskaldunes activos. Por tanto, no pobo teñen ao redor de 500 euskaldunes pasivos.

Os organizadores, unha vez finalizada a iniciativa, pasaron o cuestionario aos participantes. De 283 a 201 responderon o cuestionario. As súas respostas axudan a tomar a dimensión da iniciativa. As preguntas e respostas tédelas nas seguintes liñas.

A primeira pregunta era se fixeron máis esforzo que de costume para utilizar o eúscaro. O 86% dixo que si. Despois preguntáronlles si no pobo detectouse a activación doutros euskaldunes e o 65% respondeu que si. Outra pregunta era onde gañaron as novas relacións en eúscaro. Así responderon: o 51% dos comercios, bares ou entidades; o 34% dos coñecidos; o 22% dos da cuadrilla; o 17% dos de casa; o 17% dos descoñecidos; o 9% dos compañeiros; e o 19% non gañou ningunha relación.

Asier Lafuente é membro do equipo organizador e díxonos: “É destacable a porcentaxe de novas relacións con comerciantes e institucións. Nós traballamos sobre todo neste ámbito. O que aprendemos é que si desde a organización trabállase unha área créanse novas relacións”.

Na seguinte pregunta preguntáronlles como tentaran facelo. Durante seis meses, propúxoselles unha serie de novas condutas e quíxoselles saber cales foron as que utilizaron. Á vista das respostas déronse conta de que houbo dous niveis de activación. O comportamento de “A primeira palabra en eúscaro” foi do 80%, pero no resto de comportamentos roldaron o 20%. Por exemplo, “con todos falei euskera” 20%; “se me contestaban en castelán eu seguía en eúscaro” 26%; “aínda que non tentei expresalo en eúscaro mediante xestos” 20%; “acordamos facelo en eúscaro” 24%.

A resposta á última pregunta foi satisfactoria para os organizadores. Preguntáronlles si estaban dispostos a proseguir os seus novos comportamentos. Un 87% respondeu que si. Lafuente di: “Para nós era un dos obxectivos destes catro días, empoderar á xente para poder difundir comportamentos novos, para despois darlle continuidade”.

En Astigarraga “100 e 100… 200 horas en eúscaro”

A iniciativa levou a cabo entre o 26 de novembro e o 3 de decembro. Do mesmo xeito que axentes de diferentes pobos, o pasado 3 de decembro celebrábase en Astigarraga o Día do Eúscaro, pero en 2016 centrouse no barrio de Egia e noutras localidades que realizaron iniciativas similares.

O punto de partida foi moi diferente. No pobo, os datos sobre o uso do eúscaro na infancia descenderon nos últimos anos e estaban preocupados. Tiñan claro unha cousa: non afectaban os nenos, senón aos adultos, que son o exemplo dos nenos no uso do eúscaro. Por tanto, seguindo o estilo “Egia Euskaraz”, organizaron unha iniciativa para adultos.

Na iniciativa participaron: AEK, Concello, Grupo de Tempo Libre Xaguxar, Asociación Deportiva Mundarro, Escola de Música, Local Novo, Escola Pública e Asociación de Pais e Nais da Escola Pública. Izarne Zelaia é a coordinadora da AMPA da escola pública e fíxonos unha valoración agridoce da iniciativa: “Tivemos 447 falantes e 46 falantes. Preto de 50 persoas participaron nos comercios. Ouvímolo de todo. Si, 447 falantes, pero os que realmente foron conscientes e os que fixeron o cambio de chip non sabemos cantos. Non sabemos até que punto chegamos á xente. Outro dicía que había xente no pobo que non sabía nada da iniciativa. Estes aspectos negativos. Por outra banda, démonos conta de que, aínda que non chegamos ao cento por cento no uso do eúscaro, a xente falou diso á súa ao redor. Ese é o primeiro paso, que cada un déase conta de que comportamentos toma nas súas relacións. Quizá nun nivel pequeno ou próximo, pero esperamos que polo menos servise para espertar a reflexión”.

En Arrigorriaga “Baietz 365!”

Na localidade hai 12.000 habitantes, 4.000 euskaldunes, 3.500 euskaldunes, e o uso do eúscaro non chega ao 10%. A asociación de euskera Herriko Abarrak organizou un taller de TELP. Despois veu a iniciativa “Baietz 365!”, o taller foi un acicate. No taller reuníronse persoas da cultura vasca do pobo e persoas que non sabían como actuar e vivir en eúscaro. A xente destes dous perfís formou Baietz 365! Grupo de Amigos.

A iniciativa comezou o 10 de novembro e finalizou oficialmente o 3 de decembro, aínda que posteriormente a xente continuou utilizando chapas identificativas. A valoración foi de Ane Arnaiz e Eva Meñik. Os resultados foron positivos e non tan positivos. Déronse conta de que se repartiron moitísimas chapas para pór o peito, pero logo na rúa escoitáronse máis euskera. En cambio, os taberneros dixéronlles que eles recoñecérono. Identificáronse os traballadores euskaldunes dos bares ou aqueles que estaban dispostos a escoitalo en eúscaro, polo que se deron conta de que máis xente pedía en eúscaro. En opinión de Meñique, a pesar de que neses días non se detectaron cambios significativos, conseguiuse visibilizar a algúns euskaldunes, “porque nas cuadrillas que sempre falan en castelán non sabiamos se había vascos ou non, porque nunca os ouviamos en eúscaro. Agora, a consecuencia da chapa, sabemos que unha persoa como esta é euskaldun, e Arrigorriaga é pequena, todos nos coñecemos”. Arnaiz precisou que o que se quería impulsar é unha actitude máis que unha iniciativa, e que iso non se consegue coa colocación dunha chapa durante uns días. O que conseguiron é sacar á luz o tema. Meñique engadiu: “Está de moda reivindicar o eúscaro, estar a favor do eúscaro, pero iso é utilizar unha cousa, e outra. Existen moitos factores de inutilización. Ímolo a facer aos poucos. Temos claro que seguiremos con este tema”.