En 1977 púxose en marcha a Euskal Kopa de Lekeitio, era unha época de transición. Na época da República, no ano 1931, a primeira Voda Vasca saíu do Batzoki. En 1964 tamén se celebrou en Lekeitio o Campionato de Euskadi de Vodas, en homenaxe a Resurrección María Azkue.

Penso que para que o PNV acerte nas súas propias reflexións, terá a súa orixe, o contexto da creación do partido, o porqué dos Batzokis, a cultura, as EUSKERA… ferramentas imprescindibles para volver conectar coa sociedade. A historia sempre foi fundamental e sempre nos ensinará o camiño cara ao futuro. Neste caso, a acción do Batzoki de Lekeitio, coa representación do Matrimonio Vasco, une a época da república coa da transición. E na época da transición xa percorreu 45 anos. Por tanto, no XXI as preguntas obrigatorias serían: por que? Para que xurdiu o Partido Nacionalista Vasco no século XIX?

Posiblemente, o rexeitamento á política e á política xa comezara en EH hai tempo. Non só entre Batzoki e os mozos, senón entre a sociedade en xeral e a política oficial. Ademais, hai tempo que estaba a empezar a haber un descontento entre os poderes políticos, económicos e políticos, e os socios dos partidos políticos, que realmente mandan. PNV, Partido Socialista, Comunista… Son partidos políticos de outrora, baseados na definición de “movementos de masas”, é dicir, moitos socios, asembleas, e na “teoría” as decisións tomábanse de abaixo arriba. Pero hoxe en día hai tempo que os partidos políticos están a converterse en “outra cousa” debido a outras presións e outros modelos. Hoxe en día, en teoría, todo promóvese ao redor duns “liderados”. Con campañas de mercadotecnia, diñeiro e determinados poderes económicos lideran o liderado destes novos liderados, un exemplo claro diso sería o de Cidadáns no Estado español.

Pero, como reorganizar a vella realidade a esta nova forma de entender a realidade ou a política cando os partidos políticos naceron no século XIX? E se eses partidos políticos e históricos xa, aínda que sexa un pouco, foron “Cidadáns” nos últimos anos? Este novo sistema apoiou unha especie de política de fichaxes utilizando a mercadotecnia e o framing, xa que cando non se trata de másteres, as linguas (aínda que parece que para este novo sistema o eúscaro non é fundamental) son obrigatorias nos novos liderados. Dá igual que non aposte polo colectivo para dedicarse á política na actualidade en toda a súa vida. Con todo, esta realidade ten consecuencias na política, porque confunden o liderado co ser “o maior”, e ademais non lles gusta a reflexión nin a opinión crítica. Está a confundirse a política co proxecto das xestións. Por tanto, non se trata de política.

Por exemplo, cando levamos 45 anos nesta longa transición, en nome do PNV elíxense ás persoas que renuncian ao eúscaro á hora de asumir o cargo de conselleiro. Non por suposto, en nome dos socios do partido, senón que se elixen co poder económico e o consenso do sistema.

O sistema impúlsanos unha serie de prototipos políticos. O máster si, as linguas si, pero, sobre todo, os políticos actuais deben ser obedientes ao poder económico. Iso é o importante, a obediencia. Quizais antes, cando os partidos se baseaban no número de socios e na asemblea, a base era a obediencia aos partidos. Pero eu creo que hai unha gran diferenza entre o modelo anterior e o actual. Os primeiros partidos políticos estaban máis preto da sociedade. Batzokis, bares do pobo… reunións, socios, todo era diferente. O poder contactaba coa sociedade e, á inversa, facíao a través dos partidos no inicio da transición. Pero hoxe en día non. O poder fai contactos directos cos dirixentes dos partidos políticos. Os partidos políticos non os necesitan, menos á hora de socializar calquera mensaxe. Para iso, ten nas súas mans, bancos, mercadotecnia… onde e cando quere publicar as súas mensaxes.

E ante esta realidade, que? Bo, quizá o importante sería recuperar a historia, a cultura e, sobre todo, no caso do PNV o porqué da súa creación. Conectar os batzokis, a cultura, o eúscaro, coa gastronomía local e todo iso, quizais, sexa a solución á boa política. Para iso, a proposta que se inicia no modelo de Voda Vasca de Lekeitio. Unha proposta que comeza no nacionalismo, na cultura vasca e co eúscaro, xa que a cimentación é fundamental para levar a cabo calquera proposta.

É dicir, persoas libres, non desas que se fichan (que teñen que estar sempre segundo a fichaxe), nas que conflúen a cultura, o eúscaro e a historia do PNV. Onde desde a súa diferenza están dispostos a traballar en equipo e a traballar en colectivo en calquera momento ante os problemas. E non desde a xerarquía, senón desde a vontade dun mesmo e desde a vontade de participar, todo funciona.

A principal transformación que pode sufrir un partido histórico como o PNV no século XXI sería convertelo nun espazo de reflexión e opinión crítica. E para que isto ocorra, hai que traballar a reflexión e a cultura política nas persoas que aman a cultura, o eúscaro, a historia e a política.

A sociedade debe escoitar á sociedade e aos seus socios e socias para mellorar e cumprir a súa función na sociedade. Porque así se vai a empezar a resolver esta especie de desequilibrio e desconexión que existe entre partidos políticos e sociedades.

Por último, acabaría coa valentía ou a audacia que o lehendakari Pradales pediu aos novos conselleiros. Porque a atreverencia é necesaria para promover calquera cambio e transformación da política. Aínda que doutra maneira, por exemplo, os membros da Euskal Jaia de Lekeitio, hai uns anos, ante a calor desapracible e o nerviosismo das vacas, tiveron a ocasión de asumir o carro (con todo o seu significado).

Eneko Egibar Artola, veterinario e politólogo