Despedir ás persoas ás que queres na época do coronavirus é un camiño cheo de obstáculos. No caso das persoas que faleceron polo virus e outras que faleceron por algunha outra causa, todas tiveron que sufrir este terrible efecto da pandemia. Durante moitos meses os ritos funerarios han cambiado e reducíronse, e en moitos casos, especialmente en pacientes con COVID-19, non houbo posibilidade de despedirse, só houbo un baleiro. No cume da pandemia, un máximo de tres persoas podían acudir a enterramentos ou incineración. Na primeira fase de desescalada, o grupo ascendeu a dez; na segunda, no verán, até quince persoas, e na terceira, até 25, pero houbo que manter en todo momento a distancia entre ambos dun metro e medio.

O diario.é falou con varios expertos sobre o duelo. O psicólogo Vicente Prieto di que cada vez hai máis xente que chega á súa consulta: como non poden normalizar o duelo, xurdiulles un duelo patolóxico, unha situación limitadora que necesitan apoio psicolóxico: "Trátase de persoas que non volven ao traballo ou que non adoptan os hábitos normalizados habituais, porque non entenden que procesos están a levarse a cabo. Íllanse e poden producir trastornos da depresión de ansiedade e, máis aínda, son persoas con medo traumático en caso de tensión".

O Dr. Preto realiza tres recomendacións para afrontar o duelo da maneira máis eficaz: A primeira, aceptar a realidade ante a pandemia e non quedarnos encadeados preguntándonos por que nos pasou. A segunda, utilizar videoconferencias para estar conectado coa familia e chorar xuntos: "Aínda que non hai tecnoloxía que substitúa a un abrazo, hai que adaptarse ao que temos", engadiu Pello Urizar. A terceira, no momento en que sexa posible, é "unha homenaxe que merece a persoa querida, para lembrar que aínda que agora non estea entre nós, sempre estará connosco".

Iniciar proceso de duelo

O Instituto IPIR, dedicado á formación de terapeutas en duelo e galeras, recomenda na guía sobre o duelo na época da COVID-19 unha serie de maneiras de romper o illamento total das persoas maiores ou de risco e axudar a canalizar a perda: ser complicidade dos empregados de funeraria, saudar lendo unha carta, gardar un obxecto persoal dentro do cadaleito, tocar unha canción especial durante o funeral ou gravar cunha videollamada. Outra recomendación é pór un "recuncho da memoria" ao carón da casa, tranquilo e íntimo, para chorar, para falar ou para rezar.

Dicir adeus é unha parte moi importante do duelo para poder seguir adiante. A pandemia fixo imposibles estas despedidas e, en consecuencia, procesar as mortes dos máis próximos faise moito máis difícil que nunha situación sen pandemia. A organización sen ánimo de lucro Covidwarriors conseguiu máis de 3.000 dispositivos, proporcionados por empresas, no confinamento de máis de 62.000 persoas para conectarse a hospitais. Os voluntarios configuraban os teléfonos ou tabletas e deixábanos listos para o seu uso. Finalmente, observaron que a comunicación coas familias era a principal carencia, xa que moitos pacientes quedaban completamente illados do momento en que se lles gardaba o móbil nos hospitais.

Os nenos ante o duelo

É coñecido que os nenos toman todas as etapas e eventos da vida con naturalidade, e ocorre o mesmo coa morte. O escritor de literatura infantil e xuvenil Javier Fonseca explicou o seguinte: “Este ano pensei que os nenos perderon moitos avós e avoas, e iso marcaraos, co confinamento. Creo que na literatura infantil haberá que traballar no futuro o tema da morte sen despedirse, iso foi o máis doloroso que tivo a pandemia.” Na revista semanal Adeus, Fonescá recomenda libros infantís sobre a morte. Porque cre que é imprescindible que os nenos tamén lean ao redor da morte.