As asociacións Nabarralde, Zabalik e Hernani Errotz uníronse para organizar as xornadas que se celebrarán o sábado. Mattin Irigoien (Ainhize-Monjolose, 1963), de Zabalik, explica como se montou o evento.

O edicto de 1620 e a redacción de Peir Lostau en contra Como xurdiu a idea dese día para traballar a resposta institucional?

En 2012 celebrouse o Día da Desconquista, coincidindo co quinto aniversario da anexión militar dos casteláns. Tiñamos, pois, esa relación, e no último campo viñéronnos os de Nabarralde, con motivo de 1620, que é o cuarto aniversario de 2020, e que estabamos dispostos a participar, e nós si, inmediatamente. A de 3 de outubro enmárcase nunha acción máis xeral, como punto de partida: xornadas, edición de libros, documentais, cómics e exposicións.

O edicto e o rexeitamento de Peir Lostau non son tan coñecidos?

En xeral dise que no mundo da historiadora traballouse moi pouco sobre o de 1620. Unha das finalidades é a de facer que se lle decate e que se lle volva a publicar. É bastante descoñecido; coma se en 1512 Navarra parouse; pero é un reino que até 1620 tiña a súa propia gobernanza soberana, e nalgunhas cousas continuou máis tarde. A revolución francesa había dado o último golpe de machada a algunhas zonas de gobernanza.

Lostau era gascón e defensor da soberanía de Navarra?

Era gascón. Vivía en Donapaleu e era vicecanciller do reino de Navarra. O rei era a xustiza suprema, pero Lostau aplicábaa no territorio; a xustiza estaba nos títulos superiores. Máis aló de 1620, cando o tribunal se trasladou a Pau [Occitania], converteuse en senescal, é dicir, nunha xustiza máis humilde e máis vulgar.

Cen anos máis tarde denunciou a anexión de Navarra.

Non tragaron esa ocupación das forzas armadas. Pódese pensar que a Administración central de Navarra, a de Pamplona, veu a Donapaleu e plantou aquí a unha multitude de persoas de altura. Con todo, Poverel [Etienne Poverel, 1740-1795], en 1789, pronunciou un discurso deste tipo durante a revolución francesa: “Non poidades devorarnos, porque somos un estado soberano, non somos franceses; non temos nada que ver no voso asunto”. Sacou un discurso de trescentas páxinas. Por tanto, mantívose lonxe.

O voso obxectivo é saír da sombra unha historia que non se difundiu?

É unha cuestión moi estratéxica da historia. Nós non aprendemos a nosa historia. O que aprendemos móstranos unha historia moi lineal, unha historia francesa que vai a un sentido. Si quérese saber algo da historia vasca, hai historiadores provinciais que investigan as cousas locais desde o punto de vista francés; non hai ningún sentido senón para demostrar que se produciron algunhas particularidades. Iso é o que non sabemos. Hai que ir buscalo. Niso estamos, para mostrar todas as miradas. A historia non é neutra; do mesmo xeito que a xeografía, é moi política. Tamén a nosa, pero para nós é importante demostrar que aquí houbo algo, non hai moito tempo, e todas as probas están aí. Donapaleu ten nas súas pedras, na historia, as máis altas potencias dun Estado; só falta o exército, e de aí compréndese facilmente por que se perdeu a soberanía. Todo o mundo estaba alí, a xustiza, a moeda e a gobernanza.

Acudistes aos electos locais. Como vos acolleron?

Non podiamos ter contacto coa casa do pobo da antigüidade, tiñamos unha parede oposta que nos desaloxaba canto podía. Con todo, o alcalde de hoxe está interesado na historia de Donapaleu, e enseguida tivemos unha relación sa. O Camiño deixounos o espazo e a todos nas nosas mans para facelo.

Por certo, a asociación Zabalik volve ás súas antigas sedes.

O alcalde da localidade, un antigo hóspede, desaloxara a casa, porque a xente que vivía no interior non lle gustaba. Con este acto enlazamos o macho coa historia da casa: era dos franciscanos, pero converteuse no lugar de encontro dos movementos alternativos. Sempre foi o lugar de encontro da xente de toda Euskal Herria. Tras 15 anos de tráxica interrupción, volve ter esa vocación.