Adóitase ver "Matalaz/Lertxundi" cando se mira aos autores da famosa canción Matalaz. Con todo, a mediados de século, Jean-Louis Davant confesa publicamente que as últimas palabras de Matalaz son inventadas por el, e que o fixo "ao empezar o baleiro" por non habelo dito antes. É frecuente o clamor pola propiedade intelectual (propia ou allea). Non é tan habitual, con todo, renunciar a esa propiedade se non é algo que se fixo con vergoña ou con mala intención. O poema Matalaz non é unha cousa feita de malas intencións nin de vergoña. Por que gardar en silencio?

Coñecer a resposta de Davant é moi bo (nada como iso! ). Pero creo que todo isto dános información sobre as nosas tradicións e mitos (e, en xeral, de todas as culturas). Primeiro resumirei o tema e logo porei algunhas reflexións.

A historia de Matalaz é ben coñecida. No século XVII Bernard Goihenetxe era párroco de Mitikil, alcumado Matalaz. Debido ao seu peculiar e errante política de bens públicos de reis e señores, Matalaz dirixiu en 1661 o levantamento de 7.000 campesiños suletinos. Catro meses despois, o levantamento derrubouse e cortóuselle o pescozo de Matalazi "khürüorain xürian" de Lextarre.

Non é tan coñecido a orixe do poema Matalaz. A continuación resúmese brevemente (principalmente a entrevista realizada en Berria e a recollida do texto publicado na revista Enbata):

a. No verán de 1956, o alumno Davant acode ao cura da Mitica Beñat Artegiet, do que recibe as supostas palabras de Matalaz: "Morro sen dolü, porque dou vida en Cyberoya. Talvez cun egün poidan descender os verdadeiros ciberes, os verdadeiros eüskaldüns, para darse conta dese zorrismo francés e para remediar ao popüli da terra que os nosos pais lles poden ütir. ".

b. Davanti decide substituír estas palabras por "tiranos estraños" en lugar dese " zorrismo francés". (Logo se arrepentió ao descubrir que os señores eran suletinos).

c. En 1970 Davant publica Histoire du peuple basque/le peuple basque dans l'histoire. Alí, por primeira vez, recóllense as últimas palabras de Matalaz. Davant cala a verdadeira propiedade destas palabras sen dar moita luz: "C'est du moins ce que nous rapporte a tradition orale" ("Así nolo di polo menos a tradición oral").

d. En 1981 Benito Lertxundi recolle o seu poema no disco Altabizkar/Itzaltzuko bardoari. A canción asínase da seguinte maneira: Matalaz/Lertxundi. Esta "morte de tiranos estraños" orixinal convértese en "morte de tiranos estraños". Davant quéixase de que aínda non reivindicou a propiedade.

e En 2023, medio século despois da súa publicación, cansado da permanente deformación das palabras, Davant recoñece publicamente que son inventados por el. Admíteo en varios sitios: as súas noticias de Vasconia vistas desde o norte (2022: no libro 280-281), nunha crónica da revista Enbata e nunha entrevista no xornal Berria.

Non vou falar aquí de cuestións subxectivas. O gran traballo de Davant non está en dúbida. Hai que reivindicar e sobre todo ler. Con todo, desde o punto de vista dun historiador, é evidente que existen algúns problemas graves. Para empezar, un teléfono roto. Por unha banda, a tradución libre das últimas palabras de Matalaz (realizada por Artegiet/Davant). Por outro, a tradución libre dun poema (de Lertxundi). En segundo lugar, ocultáronse as fontes reais de información. É un claro exemplo das "invented traditions" (tradicións inventadas) que denunciaba Eric Hobsbawn. As últimas palabras de Matalaz son un invento.

Aínda aceptando todo isto, convén realizar algunhas reflexións espontáneas. En primeiro lugar, subliñar para sempre a diferenza entre mito e historia. O poema Matalaz debe concibirse como unha expresión artística, un poema belo que garda unha idea. Calquera que estude nunha escola católica pode entender de que estou a falar. A Biblia está chea de verdades relixiosas que non son verdades literais, empezando pola Xénese. O éxito e a bomba dun poema ou mito non provén só da verdade, senón do seu valor artístico e simbólico. John Armstrong, un investigador primordialista, ofrécenos un interesante concepto, o complexo do símbolo de mitos, no que conflúen o mito, o símbolo e a comunicación. O mito é o contido. O símbolo é o medio, o medio. A comunicación é a expansión do símbolo que renova continuamente. O levantamento e a morte tráxica de Matalaz é un mito. O poema Matalaz e a canción son símbolos. O elibat deste mito de Matalaz pode marcar un fito comunicativo. A primeira, cando Davant publica as últimas palabras de Matalaz. A segunda, cando se publica a canción de Lertxundi.

O valor dos símbolos non é unha verdade literal, pero os símbolos deben ser unha verdade. Na difusión dos símbolos, o anonimato e a popularidade contribúen á comunicación dos símbolos. Por tanto, non é casual a longa cola de Davant. Doutra banda, por non dicir a verdade ao principio, Davant tivo un obstáculo para denunciar a manipulación das palabras. Unha distorsión impide a denuncia doutra. A actual confesión interrompeu esta cadea.

Enrique Aramendia Muneta, argileku.eus