Os cortes de piñeirais afectados polas enfermidades de Markina-Xemein revelaron un tesouro arqueolóxico nos últimos anos: Durante a Guerra de 1936 os bunkers, fragmentos de trincheiras e refuxios antiaereos construídos polos republicanos quedaron ao descuberto. Grazas ao traballo realizado e aos testemuños recolleitos pola asociación Ahaztuak Oromena, agora sabemos moito máis desta segunda liña de guerra e queren aproveitar a ocasión para escavar e pór en valor.

O ano pasado a asociación Ahaztuak Oromena presentou o itinerario de memoria (MX-2) da segunda liña de guerra de Markina-Xemein, formado polo grupo Alpino Mendizale e o concello, dentro das rutas populares “SL”. Agora, o 5 de xuño, presentarase a ruta MX-3, que discorre polos búnkeres de Baldakotxuntxur, no barrio de Iturreta.

Na presentación tamén se dará conta das escavacións arqueolóxicas que levarán a cabo os dous últimos fins de semana de xuño con alumnos da UPV/EHU, e para iso, Josu Santamarina, arqueólogo e membro do Grupo de Investigación sobre Patrimonio Construído da UPV/EHU, ofrecerá unha charla. Ademais, o último día das escavacións organizouse unha visita guiada: “Teremos a oportunidade de coñecer os traballos, escoitar as explicacións e satisfacer a curiosidade”, explicaron desde a asociación.

En outubro de 1936, os gudaris e milicianos lograron deter a ofensiva do xeneral Emilio Mola e estabilizar a fronte entre Bizkaia e Gipuzkoa. Pero como as posicións de Markina-Xemein e arredores eran débiles, construíron unha segunda fronte formada por búnkeres aliñados, deseñado polo arquitecto Rikardo Bastida Lezea. Esta liña non foi utilizada porque os fascistas conseguiron superar a fronte no monte Oiz o 26 de abril de 1937, o mesmo día en que bombardearon Gernika. Grazas aos testemuños recolleitos pola Memoria do Esquecemento, estas infraestruturas atópanse e estanse pondo en valor.

En ARGIA publicamos unha entrevista con Santamarina e así explicou a importancia da segunda liña de batalla: “Esta liña é especial, eu chámoa “Pequena Barreira de Hierro”: ten máis dunha ducia de bunkers e moitas estruturas de formigón. Escavaremos dous delas. Non espero moito de face á materialidad, porque esta fronte caeu de forma moi catastrófica cara ao 25 e 26 de abril de 1937; apenas houbo pelexas directas. Pero os bunkers son arquitectónicamente valiosos, porque aínda que están na mesma liña, teñen diferentes tipoloxías”.

Segundo o arqueólogo, non é habitual ver na fronte tanta estrutura defensiva, salvo o Cinto de Hierro de Bilbao, que os republicanos apenas utilizaron formigón: “En parte habería unha competencia: onde levaremos o formigón á fronte ou a Bilbao?”. Así, estes de Markina-Xemein convertéronse en testemuñas únicas da paisaxe da Guerra de 1936 e “ao ser posicións dos perdedores, ofrécennos a oportunidade de pornos na súa pel”.