Nas últimas décadas traballei no ámbito do eúscaro, tanto na euskaldunización de adultos en AEK, como na defensa dos dereitos lingüísticos no Observatorio, ou a favor da normalización do eúscaro no Consello de Euskalgintza. En todas partes tocoume escoitar terribles por parte de quen cuestionaban o eúscaro ou a construción dun país: no primeiro, que era unha academia privada e que na actualidade non é necesario porque hai escolas de idiomas ou euskaltegis públicos; no segundo, que unha asociación “privada” non ten lexitimidade para o diagnóstico dos dereitos; no terceiro, que se quería construír un ministerio paralelo das administracións públicas... Con todo, a realidade traía outra cousa, xa que o tres continúan influíndo de forma moi saudable no proceso de normalización do eúscaro.

Hai un ano, collín outro rumbo na miña vida e comecei a traballar no movemento das ikastolas. E notei que aquí tamén hai unha pantasma na portada: as ikastolas non cumpren funcións. E iso non só me estraña, senón que me preocupa.

No noso pobo que se estende de Aturri ao Ebro, ou polo menos no terreo que eu mesmo considero como un pobo, hoxe non temos un sistema educativo local. En definitiva, dependemos de dous estados, e nun deles somos un pobo dividido en dúas comunidades autónomas. Isto, como non podía ser doutra maneira, dificulta ou mesmo imposibilita a vertebración dun sistema educativo nacional. Máis aínda, cando nos poderes públicos danse políticas educativas acordes aos intereses das partes en cada momento.

A verdade é que non teño ningunha dúbida de que nos sistemas educativos públicos tamén se deron pasos importantes grazas á comunidade, aos profesores e pais comprometidos. E si, porque eu non teño ningún problema en subliñar o traballo que fixen aí, é de felicitar.

Xunto a iso, existe unha estrutura educativa nacional, xurdida da tradición da construción popular no País Vasco e focalizada no País Vasco: Euskal Herriko Ikastolak. E é que en Euskal Herria sabemos que a iniciativa popular ha chegado, e é, e é a única posibilidade de avanzar, a moitos ámbitos nos que a administración non chega. Euskal Herria non é nin Madrid, nin Cantabria, nin Normandía. Somos un territorio que ten un Estado negado e iso lévanos a moitas particularidades. Non se pode facer unha reflexión sobre o sistema educativo vasco si non é a partir dese punto de partida.

O armazón educativo nacional existente é o das ikastolas, o único que configura o País Vasco no seu conxunto. Para que isto sexa así, non abonda con que haxa ikastolas en Lapurdi, Navarra ou Zuberoa. É nacional porque traballa no sete países e traballa en Euskal Herria, porque fai a súa achega a Euskal Herria, do mesmo xeito que outros axentes do mundo do eúscaro (UEU, AEK, Topagunea, Kontseilua…). E, por suposto, iso leva responsabilidades e obrigacións para as ikastolas.

E, ademais, as ikastolas somos da cidadanía. Os titulares das ikastolas somos cidadáns: familias e traballadores. Somos todas as familias e traballadoras que decidiron escolarizar aos seus fillos e fillas na ikastola ou traballar nunha ikastola. Ademais, iso garante a nosa autonomía, ofrécenos certa soberanía. Grazas a esta autonomía, respondemos as responsabilidades que leva ser unha rede nacional de educación. Ademais de ser pioneiros no modelo de inmersión, na actualidade seguimos traballando a nivel nacional sobre como conseguir alumnos euskaldunes activos. Grazas a esta autonomía podemos decidir e decidimos que queremos ser dixitalmente soberanos. Non podemos esquecer que a autonomía das ikastolas propiciou a creación de material didáctico que teña como eixo o currículo vasco. É máis, ademais de crear, decidimos ofrecela a calquera centro de Euskal Herria. Porque a nosa vocación non é quedarnos co que creamos, representámolo como achega. Ademais, ser conscientes de nós mesmos dános a oportunidade de impulsar proxectos imprescindibles para este país. Sexa contratar con Goiener, que ten como obxectivo o consumo enerxético, sexa consumir produtos de Errigora nos nosos comedores… Poderiamos facer unha lista longa.

Doutra banda, o feito de ser un sistema vasco levounos a ter un carácter comunitario e a dar canle á solidariedade. Tivemos a determinación de establecer un sistema propio de bolsas e así, establecemos canles para que todos poidan beneficiarse do que teña pago. A través de Caixa Solidaria, cos recursos de todos e todas, conseguimos manter a oferta en eúscaro en territorios de dificultade. A Ikastola de Arberoa, situada en Donamarti, que recentemente foi totalmente queimada polo lume, tamén será reconstruída a través da solidariedade colectiva. E, como non, os membros das ikastolas seguiremos apoiando outros proxectos de herrigintza, xa sexa economicamente ou a través da participación directa: Bizipoza, Errigora, Euskalgintza Kontseilua… Así entendemos a solidariedade nas ikastolas: compartir o que ten co que non ten e construír o pobo coas nosas achegas.

E non hai problema en recoñecer que tamén temos resaca. Temos cousas que mellorar e corrixir. Non somos idiotas, nin autocomplacientes. Esta primavera celebramos a nosa Sétima Asemblea e identificamos e planificado moitos ámbitos de mellora, así como novas liñas de traballo para construír o futuro País Vasco. Enchemos os petos para chegar a ser o que queremos.

Un pobo necesita un sistema educativo sólido, máis aínda si ten unha lingua en situación de minoría, ou si está totalmente partido institucionalmente. Desde a súa creación, o movemento das ikastolas tivo ese obxectivo: construír o sistema educativo de Euskal Herria superando todos os límites. Iso é o que fixemos nas últimas décadas e seguiremos con ese compromiso nas seguintes, as 114 ikastolas que formamos a Ikastola do País Vasco, porque o noso sistema educativo segue necesitando das ikastolas.

Paul Bilbao Sarria, director da ikastola Armentia de Vitoria-Gasteiz