Proxección do documental Bidasoa 2018-2023
Onde: Prisión de Martutene, Donostia
Cando: Venres, 22 de decembro, 16:00h
Dispoñible en rede: Perfecto na plataforma
------------------------------------------------
É Nadal. Venres despois de comer. Percorremos os longos corredores do cárcere de Martutene. Hai pouca xente, xa que a maioría dos presos se siestan. No centro do edificio, no corazón da arquitectura panóptica, dous gardas, na gaiola de cristal, coidando a planta baixa e a primeira. As palabras "O carcelero é un prisioneiro máis" (o penal é un preso máis) véñenme á cabeza cando subimos ao seu lado. Chegamos á sala de proxeccións situada ao final da biblioteca do cárcere. No exterior é frío, no interior con calefacción non tanto. Ao redor de 30 reclusos crearán un ambiente cálido coa sala chea. Unha ducia de presos políticos vascos e todos os demais presos sociais.
Antes da proxección do documental Bidasoa 2018-2023 de Fermín Muguruza, pero as habituais incidencias técnicas: hoxe os altofalantes non funcionan (Martutene e os altofalantes, que irónico). Varios presos tentan axudarlles cos radiocasetes da súa cela. Tras moitos intentos, esta é unha prisión que haberá que escoitar desde o altofalante do proxector situado no teito no centro da habitación. Iso si, antes de tirar, o dispositivo está moi equivocado e hai que colocalo correctamente. Tras porse de pé sobre unha cadeira e tocar con entusiasmo cun báculo, Joanes arranxa o panorama con mestría. Apagaron algunhas palabras e luces de presentación de Fermín.
A canción de Petti arrinca con forza a película: “Despois de cada guerra, alguén ten que limpala, non se arranxarán as cousas só...”. A continuación, durante unha hora, estes presos que non poden saír de Martutene viaxarán ao redor do río Bidasoa. O silencio é total, ata que comeza a canción Haize Eza de Du, na que varios presos gozaron cantando en voz baixa.
Ambientada por espectaculares imaxes gravadas con dron nas proximidades do río Bidasoa e por unha bonita banda sonora –para min o maior descubrimento foi a versión da canción O de Joxe Ripiau, realizada polos pamploneses Katanga Dub–, a película é un traballo moi ordenado para denunciar as políticas migratorias e humanizar a estas nove vítimas destas políticas racistas.
Estas son as dúas ideas principais: en primeiro lugar, o río Bidasoa non matou a ninguén; a xente é asasinada polas políticas migratorias. Isto tratouno Muguruza desde diferentes ángulos: A memoria dos pobos que cruzaron o Bidasoa, a política racista do Goberno francés que pechou a fronteira, o traballo da Rede de Acollida de Irún, o testemuño do fotoperiodista Gari Garaialde que está a documentar os procesos migratorios, o noso descoñecemento de África e o racismo que sofren os descendentes dos migrantes aquí nados, a saturación policial que se traslada de Hendaia a Baiona e algúns extremas.
A segunda idea central, como digo, os que morreron non son números. Non poden ser. Os nomes eran apelidos, familias e persoas con soños. Si convertémonos en números, fixémolo nós, podemos tragar calquera cousa, como vemos tamén en Palestina. Nove historias reconstruídas por animación, unha a unha, entre os capítulos antes mencionados, pon ao espectador ante as súas extremas viaxes desde África a Europa. Imos pornos brevemente na súa pel e empatizarnos co que os migrantes teñen que soportar, para acabar mortos entre Gipuzkoa e Lapurdi. Obsérvase que Muguruza quixo pór en valor este punto e a película está dirixida a nove persoas que morreron no noso país nos últimos cinco anos: Tessfit Temzide (21 anos, Eritrea), Yaya Karamoko (28 anos, Bolikosta), Abdoulaye Kolibaly (18 anos, Guinea), Mohamed Kemal (21 anos, Alxeria), Fayçal Hamadouche (23 anos, Aljeria, Burruche, 40 anos, Burruim, Bachi, Bachi, Bachi, Bachi, Bachi, Bachón, Bachón, Bachi, Bachos, Bachi, Bachi, Bachi, Bachos, Bachos, Bachón, Jahabed, 25 anos.
No caderno vou apuntando o nome e apelidos destas persoas e as ideas que van desenvolvendo os entrevistados no documental: "Non ocultemos a realidade: saltan ao río porque non poden pasar como eu pola ponte a pé", "cazan aos migrantes e isto golpea a súa resistencia persoal, a xente chega moi mal", "non hai que pór as barreiras ás persoas, senón ás multinacionais", "non se acaba nunca a Policía", "Os negros, dixéronme ao voso pobo, Isto é o meu país responde".
E un día, nun ambiente cálido, a película terminou e, saltando a voz da primeira liña, un punk duns 50 anos rompe con firmeza o silencio: “Moi boa Fermín, moi boa!”. A xente empezou a rir, como lle dicía, isto é!
Posteriormente, pola singularidade do lugar, foi unha interesante conversación. Falaron sobre racismo, fronteiras, policía, extrema dereita..., sobre todo, presos sociais –mentres tanto escusouse a un preso vasco dicindo “perdoo, bisé a bis, e non hai máis importancia que iso”, e foi encantado–. Presos que coñecen ben a actuación policial relatan extravagantes anécdotas e triste vivencias. Un, por exemplo, conta que en 2021 coñeceu á persoa que sobreviviu ao triste suceso das tres persoas que morreron atrapadas polo tren Ziburu, que quedou paralítica, mentres ela tentaba pasar a fronteira. Outro di que no lugar destas persoas, para quen cruza o Mediterráneo ou se vai en barca ás Illas Canarias, ese río non é nada... e así suceden. A charla foi vivindo en bo ambiente. Finalizada unha hora. A xente está contenta. Saúdanse e os presos van deixando a sala aos poucos.
Son as 18:30. Nos corredores, agora si, hai moita xente. Na gran habitación contigua, no medio dunha nube de fume de cigarros, decenas de prisioneiros xogan en veladores e con dados. Xunto a eles están os teléfonos fixos de Telefónica como cabinas pegadas á parede. Hai cola para falar, todos aprecian o aire fresco do exterior. Os presos fixéronnos un pequeno tour en prisión por Martutene, e finalmente saímos, pechándonos detrás seis portóns metálicos. Fermin e Jone Unanua van a toda velocidade á sala Juanba Berasategi de Pasai Donibane. Será a súa última presentación.
Cando saímos do cárcere, o pensamento habitual: imos e os presos quedan dentro. Quen sabe até cando. Polo menos pasamos unha bonita tarde, e iso non é pouco nese edificio de formigón. Aínda que Pío Baroja díxoo pola república do Bidasoa, debemos seguir traballando para conseguir unha república sen moscas, sen frades nin carabineros.
Ver trailer:
Próximas actuacións:
17 de xaneiro: Kanbo, cine L'Aiglon
18 de xaneiro Pamplona, Palacio do Condestable
19 de xaneiro: Ultzama, biblioteca
19 de xaneiro: Centro Cultural Errota, Abadiño
20 e 21 de xaneiro: Leitza, Herri Aretoa
21 de xaneiro: Baztan, no núcleo de Dámaso Zabalza de Irurita
27 de xaneiro: Lezo, Auditorium Gezala
2 de febreiro: Vic, Espai ETC
2 de febreiro: Legazpi, Sala Latxartegi
25 de febreiro: Sala Escolar Getaria