Cando Bingen Zupiria foi nomeado conselleiro de Cultura do Goberno Vasco, deu varias pistas sobre as súas principais liñas de traballo. Neste medio de comunicación, tocamos a peza que entón chamamos “Variacións Guggenheim”, porque en 1997 púxose en marcha en Bilbao, ao servizo da cultura ao capitalismo post-industrial, que se converteu no motor da nova lóxica económica das cidades, engadiu un novo arpegio: o desexo de converter a cultura nunha ferramenta de consenso, unha vez finalizado o conflito armado en Euskal Herria e, como parecía a finais de 2016, empezando a superar a crise económica.

O conselleiro buscou algo así e hai que confesarlle que, de forma comunicativa, marcou algúns goles nesta lexislatura. É alguén con moitos anos de experiencia en xornalismo, sabe ben que si, que non, cando, como e con quen. E sen descoidar a centralidade dos eventos e infraestruturas que o oficialismo vasco vén coidando desde hai tempo –Zinemaldia, Guggenheim, Artium, BBK Live...–, puidemos velos en espazos que até agora estaban fóra da órbita jeltzale, en concertos como este, mañá en obras de teatro, encomiando o nivel dos seus creadores cada vez que tivo ocasión. Proxectou a imaxe de alguén que segue de cerca a cultura vasca. A mensaxe é que no Goberno Vasco hai alguén que se ocupa da cultura.

Precariedade, precariedade, precariedade

O certo é que, aínda que algúns o tenten, non parece que a xente que traballa na cultura poida crer en conceptos como o “salario emocional” e, por tanto, aínda que os artistas escoitasen de bo grado os aplausos do conselleiro, no momento en que les isto a súa situación é aínda máis precaria que hai catro anos, xa que as medidas contra a COVID-19 puxeron patas para arriba todas as programacións e os postos de traballo perdéronse.

Pero a pandemia só explica unha parte da situación. A outra, a que vivían os traballadores do sector antes da epidemia global, é froito dunha determinada forma de facer política: si quérese facer un traballo artístico profesionalmente, a única opción para a maioría é dar un salto dunha convocatoria a outra, e dada a incerteza que iso leva, non é de estrañar que moita xente quede no camiño. Nos servizos culturais tamén rexen a subcontratación e a lei do prezo máis baixo –as folgas dos mediadores de Ubik deberían avergoñar a calquera responsable, pero non é así–, e polo apertón das condicións, todo un sector, o dos actores que traballaban na dobraxe en eúscaro, está a piques de desaparecer.

Nesta lexislatura non vimos ningunha política encamiñada a sacar á cultura da precariedade. O réxime de intermitencia dos artistas do Estado francés, lonxe de ser perfecto, dá unhas bases máis sólidas aos seus creadores. E non parece que a curto prazo vexamos na CAV o modelo de axudas directas aos creadores que foron a clave para crear o fenómeno do novo cine galego. Tamén se poden pór outros exemplos para ver que facendo cousas doutras maneiras, os resultados tamén poden ser diferentes. En Álava, Bizkaia e Gipuzkoa, con todo, a falta de perspectivas é bastante grande.

Todo está a cambiar, excepto as políticas culturais

E iso debería dar que pensar. O mundo da cultura está a cambiar moi rápido e os trens que hoxe se perderon poderían meternos en problemas que mañá serán difíciles de resolver. A oferta de plataformas dixitais multinacionais irrompeu con forza nos fogares de todos na última década e no confinamento vímolo aínda máis claro: a cultura do País Vasco, non digamos a vasca, está a desaparecer da pantalla.

Esta situación non é froito do azar. O Goberno Vasco ha fallado moitas veces, por exemplo, en 2017, cando a plataforma catalá Filmin –que demostrou que pode competir nalgunhas cousas cos portais de EE.UU.– ofreceulle a creación dunha canle en eúscaro. Responderon que non desde Vitoria-Gasteiz e a empresa modificou a oferta vasca pola súa conta tres anos máis tarde: chamou a atención que unha empresa estranxeira privada adiantase ao Goberno da CAV. É un retrato de alguén que non sabe que facer e decide non facer nada.

Unha época na que a forma de entender a cultura está a transformarse tanto esixe políticas que traten de tomar o pulso do cambio. Isto non se viu nos últimos catro anos e pasou sen grandes debates: a oposición tamén ten claro que non vai gañar as eleccións con estes temas. Malas noticias de face á reordenación das prioridades que se está debuxando tras a COVID-19.