O allo (Allium sativum) non é calquera planta. Segundo Euskal Wikipedia, o nome máis antigo é o de Berakatz, a súa orixe é o de Belar + Severo e significa “herba dura ou dura”. Despois é o allo, a horta + branco, a planta branca que se forma na horta. Sen perder o fío, o allo non é calquera planta. Non quere vivir onde queira. Humidade, mollado, terra saturada... á fin e ao cabo a auga non lle gusta nada. O allo ama terras bastas, áridas, sedentas, non fértiles/fértiis e menos ricas terras arxilosas. De aí a dificultade que existe no País Vasco húmido, o máis próximo ao mar, para fabricar os allos de tajo. Antes plantábase para recoller cabezas de allo. Para iso, hai que plantar antes de que comece a estenderse o día, antes do solsticio de fin de ano, para poder aguantar ben os fríos e espertar a paixón pola cabeza. Aquí, con todo, a primavera húmida golpea fortemente. Cando o día é máis longo que a noite, no equinoccio de primavera, o aire e a terra amórnanse e o fungo que arroiba coa humidade (Puccinia allii) se tonifica e se esponxa. É difícil chegar ben ao solsticio que comeza a cortar o día no verán, e a colleita atrásase de entón…

Ao coñecer o ambiente das nosas terras asústase, sabe que lle vén o vermello. O allo non é calquera planta. A porción, -laca, -lagaina, -zizterra ou -xixterra, -coxa, -debaixo ou gran non é semente, tampouco é rodaballo, en realidade é vástago de xerme ou xerme. Desenvolve vigorosas raíces cando se cultiva e sospéitase de humidade e é capaz de sacar esta zona fóra do solo para evitar o seu putrefacción. Dise que ten un tropismo hidrófugo, asústase pola auga e é capaz de moverse. Móvese! En busca de terra seca. Isto deu lugar a múltiples historias: que as bruxas, a lúa, as estrelas... sácanas do solo e móvenas.

Hoxe en día, os campesiños da nosa terra húmida, cando pon o allo, fano sobre todo para comelas. As perlas ou os ajuares novos, sen madurar, están de moda e crecen moi ben. Non se trata de elevar a cabeza, senón da folla branda que previamente produce para alimentala, talo ou brote ou mexillón ou sarampión ou palla. É un capricho de inverno. O seu traballo é moi sinxelo, basta cun vaso de flores: introdúcense as cabezas enteiras xuntas, colocando dous dedos sobre o solo. Eu empezo o verán e ata que vén a primavera planto cada cuarto menguante unha pequena cabana, un pobo de allo.