Zubia cre que a forma de contar é unha invitación á entrevista con Patxi López. “O que Sarri escribiu pola noite, nós pola noite, podemos tomalo para falar á tardiña. A maneira de contar é suxestiva: os temas que son substanciosos se gotean de forma suxestiva. A noite suxire unha certa opacidade, porque non nolo conta todo”. “Bo, non é do todo certo”, resumiu Sarri, “porque son moi lento escribindo, e o que empezara pola noite tiña que terminar de día”.

Para Zubia, a singularidade destes libros é que “está localizado por primeira vez” Sarri: “Escríbenos desde A Habana. Desde A Habana mirando á Habana, ao País Vasco, ao Mundo, ao pasado e ao presente”. O eúscaro, o colonialismo, a política, a posibilidade de falar da asimilación, da soberanía, da nación e das pequenas cousas que suceden na contorna.

Segundo explicou Sarri, son libros para “falar de todo”, pero escritos desde a “ignorancia” e desde a “humildade”. Recoñeceu: “XXI.mendera cheguei fóra de lugar, non o entendo ben”. Como o resto, é evidente que nos custa entender a velocidade do século.

A invitación a “falar de calquera cousa” trasladouse ás reflexións sobre Cuba, o eúscaro, a política e de novo sobre Cuba.

Situación do eúscaro

Cre que non pode falar con seriedade dos cambios no eúscaro nos últimos 40 anos, “porque estivo fóra”. Pero ve o eúscaro como unha lingua que tivo que modernizarse: “O eúscaro que tiñan os nosos aittitte-amamas perdeuse ao baixar á cidade”.

Creouse unha nova “cultura vasca cidadá”, pero como “subcultura”: “Pero seguimos sendo minorizados e contra corrente. Ese son da montaña desapareceu, pero este eúscaro moderno tamén ten problemas para sobrevivir”.

Relaciónao coa perda de ilusións e esperanzas políticas: Cal é o futuro político desexable que imaxinamos? “Agora non hai esperanza política”.

A lingua política xudicial e victimista

En lugar de estratexias políticas, centrouse no uso da linguaxe política, seguindo a Aristóteles, distinguindo tres tipos de linguas: “Falar belo (epidiptico), discursos para xulgar o sucedido (xudicial) e para tomar decisións (deliberativo). “Acendo a televisión e escoito os dous primeiros. No parlamento que debería ser o centro da política só están os dous primeiros, actuando con tautología ou victimismo”.

A xente expresa a súa preocupación por non falar de política: “Porque as últimas décadas foron traumáticas” e precisamente polo predominio da linguaxe xudicial en coordenadas de victimismo-victimismo.

Matiza: “Non é só pola loita armada”, en Cataluña, tamén en España, porque ve esta situación. “Como os nosos pais, como a xente da posguerra, aprendemos a calar, desde a culpabilización”.

Ladrillo superior de cheminea

Por iso, reivindicou "a necesidade de volver a cero". Na “mocidade” había discusións eternas entre troscos, maoístas, etc.: “Levabamos a nación e o socialismo no peto. No canto de arrincar a cheminea dos ladrillos, empezabamos polos de arriba. E a discusión foi onde se colocou o ladrillo máis alto”. Zubia recupera a idea de Sarri como “espazo de comunicación nacional”.

De feito, “a nación non é nada, é o que fas”. "Parece que en lugar de construír a nación está a construírse un equipo de fútbol. Hai que construír de abaixo a arriba, nos consensos, se non hai risco de que haxa unha seita”.

Asimilación de maquinaria

Preguntado polo cambio que se produciu en Euskal Herria, destacou en primeiro lugar o papel das mulleres, a súa presenza e a súa importancia. Tamén se referiu á asimilación cultural: En Euskal Herria “a xente pensa que a súa vida é normal e non é normal”.

Representa á sociedade vasca como unha gran maquinaría e “non hai ninguén” fóra dela: “Na nosa cuadrilla era moi diferente, estabamos fóra da máquina, a metade en ETA, a outra metade metidos nas drogas. Agora todos están moi integrados”. E lanzou a pregunta, “sabedes onde estaredes o vindeiro xoves ás 10 da mañá?”.

Comparouno con Cuba: unha cultura de traballo diferente, un sistema de distribución forte pero de produción baixa (“Fidel finxe pagarse e nós traballar”), unha cosmovisión e unha xénese diferente, unha santidade, o deus Olofi e os santos Changó e Yemayá, unha cultura de verdade e mentira…

Son once os temas que nos afectan, nunha conversación que se nos fixo curta. “Non fixemos máis que empezar”, recoñeceu Sarri. A charla continuou coa cea íntima organizada pola Comisión de Eúscaro de Aiete. E aí tamén, a invitación a “falar de todo” trasladouse ás reflexións sobre Cuba, o eúscaro, a política e de novo sobre Cuba.