En 2018 atopáronse Ibrahima Ball (Konakry, Guinea, 1994) e Amets Arzallus (Hendaia, 1983). A viaxe en busca do seu irmán pequeno tróuxolle a Balde ao País Vasco e coñeceu a Arzallus, voluntario da Rede de Acollida de Irun. A partir das conversacións que mantiveron para axudarlles no proceso de asilo, xurdiron en Miña da relación entre ambos, un libro baseado na vivencia de balde.

Por que elixiches a historia de Ibrahima Balde? Que lle facía especial?

Empezou a dicirme que non quería vir a Europa, e iso rompeu a miña lóxica, deime conta de que tiña un nó especial. Pero ademais dunha historia singular, aínda que sen dúbida unha historia singular e difícil para todos, esta tiña outra característica, un relato oral moi especial, cunha lóxica propia e unha certa beleza estraña. Vin que tamén tiña forma de contar a historia e a historia.

Como foron esas entrevistas?

Fixemos algúns, en francés. Daquela as revisións, recoller outros detalles, ler o que eu escribín para que el corríxao... Fixemos moitos desprazamentos e movementos xuntos.

O obxectivo era levar a súa voz ao papel, non?

Si, eu non quería facer de filtro, non de titor; non quería aparecer no centro. E aínda que a man do que escribe detense, quería porlle unha máscara transparente para que se vise o máis transparente posible e, sobre todo, para que se ouvise. Porque ten unha maneira especial de falar e ten a arte da oralidad; a min tamén me motiva a oralidad, porque a miña práctica é máis ao redor da oralidad, e quería dar un lugar especial a esa voz. E, como non podía ser doutra maneira, quería deixar unha voz que se ouvise no papel, pola especial fluidez de Ibrahima.

Tivo moito traballo?

Foi unha hora e moito tempo. Ao principio, foi un proceso de transcrición, co que comezou a penetrarse na súa voz e a escribir con todos os seus ingredientes. E logo, sobre todo, foi un longo traballo de eliminación. Pasei tanto tempo como escribindo quitando, axilizando e simplificando as cousas. E non é nada fácil, quitarse unha frase que lle deu moitas voltas é como cortar un dedo, pero tamén tiven que aprender niso.

Por que criterio ou intuición eliminou?

Sobre todo intuición. E en casa tiven unha persoa que seguiu todo o proceso e leuno, tiven unha mirada que me dirixiu moi ben, quitándome algo ou estirando algo. Ao final é case como un neno teu, e é moi difícil saber por onde cortalo.

Poden ser un exemplo desta oralidad as onomatopeyas como os tiros 'soltos' que quedan cravadas no relato?

Por exemplo, o billete ocasional tróuxoo, ese ruído que había na súa memoria. Parecíame que tiña forza, que ao mesmo tempo lle daba un punto doutros xéneros e que facía audible a historia. A miúdo, sen complicar as cousas nunha longa frase, deixaba palabras con poucas letras. A persoa que le construirá sobre esas poucas informacións; así o conta Ibrahima, dunha maneira moi onomatopeica e escoitando os sons.

Que ensinos sacaches de todo o proceso de escritura do libro?

Máis dunha lección. Ao final, o proceso dun libro é o proceso dunha relación, e eu aprendín unha chea nesa relación. É moi fácil dicir "eu quero unha relación equilibrada", pero o punto de partida é moi diferente; a nosa situación, a nosa certeza e a incerteza e a precariedade total dun migrante... É un punto de partida moi desigual, e non é nada fácil porse de fronte de igual a igual, pero saín con esa intención e deime conta da cantidade de indesexables que facemos nesa relación: ao preguntar unha cousa, ao ofrecerlla, cantas precaucións hai que ter desde a primeira palabra que lle dás e até o último centavo. Esa relación é moi delicada, e o que é coidar a unha persoa na súa dignidade non é darche, ofrecerche e porche a protexerche. Aprendín unha chea e ensinoume o que teño para aprender, facendo moitas bobadas no camiño, tentando que os dous miremos á mesma altura. É un proceso moi difícil, pero ensinoume unha chea a seguir nese camiño.

A falta de empatía cos migrantes pode ser unha crítica ao que se dixo sobre o mozo Ousmane: -Todos din que está tolo. Pero eu compréndoo.

Eu coñecín a ese neno cando estabamos a falar do libro que estaba ao noso lado en Irun. O achegamento a esta persoa non era nada fácil, estaba aí, porque a comunicación que se estaba fosilizando un pouco era difícil, e cando Ibrahima explicoume como se estaba esforzando con esa persoa, para nós tamén como voluntario e pensei que daba unha lección para os que están na Rede de Acollida de Irun; unha persoa que está ao bordo da tolemia é moi difícil de entender desde a nosa posición, pero debemos un esforzo minimal mínimo e Ibrahima entendíanos moito máis que a súa propia experiencia. Era unha crítica ou unha mínima crítica á nosa mirada e posición, e por iso quíxeno recoller.

Alguén leu o libro a Ibrahima?

Preocupábame moitísimo polo que el tiña que asinar e polo que quería que fose dono. Lin a Ibrahima a versión completa, en francés, en liña. Fixémolo en varios días, por partes, e cando chegamos ao centro, vin que el non tiña ganas de seguir, que sufría e díxome que parase; tamén pensei que a coherencia interna do libro era case máis importante coidar da súa saúde e do seu estado anímico nese momento que coidar do cento por cento. A partir da metade non puidemos facer ese exercicio.

Hai intención de publicar na súa lingua materna, o pular?

Agora que teño o libro na man, o meu soño sería que un día tivese este libro na man. Non se cantos camiños terá, pero lle confesarei que é o meu soño e espero que algún día sexa factible.

Cal é a situación de Ibrahima agora?

Aínda que nalgún momento queira vir a Euskal Herria, agora está en Madrid. Negáranlle o asilo e atopábase nunha situación irregular xustamente a véspera de sacar o libro. Nunha situación complicada, quedouse sen teito e necesitou dunha nova rede de albergues. E, aínda que o asilo non existía, a formación comezara; era mecánico e, afortunadamente, segue nesa formación, nun taller. Ten unha cama e, en concreto, un pouco estragada pola situación en Madrid. É unha tolemia non poder saír da Cruz Vermella; todo está bloqueado e Ibrahima está fodido.

O libro menciona tamén os longos peches. Para relativizar o fogar que vivimos...

Coñecendo outras situacións e vendo a que nivel de risco están a vivir esta mesma situación noutras partes do mundo, o noso podería ser un confinamento de luxo; non se quita o fácil que non sexa e que cada un crea comedias para sacar adiante a súa día a día. Pero si, o coronavirus aquí pode afectarlle a nós ou a un migrante en Madrid, Irun ou Marrocos... isto vai estragar moito máis que nós e vai complicar moito máis as cousas do día a día.

Hai unha necesidade de escoitar historias sobre migrantes, non? O xornalista Mikel García tamén acaba de publicar 'Hasiera berri bat'...

Especialmente desde 2018. Pecharon a ruta italiana, e case toda a migración entrou por Andalucía e atravesou Euskal Herria, completando así a rede de Irun. Na rúa empezamos a ver ante os nosos ollos o que antes probablemente era pero non viamos. Cando a sensibilidade e a conciencia tamén se che aparecen un pouco ante os ollos, ves doutra maneira o que está sentado ao teu lado. Agora, se o coronavirus non leva no aire todas as demais preocupacións, eu creo que é o momento de pór esta preocupación en primeira liña, porque é unha crise bastante grave, duradeira; o que pasa polo Mediterráneo non se pode aguantar.

É a literatura a forma máis axeitada de achegarse a ela?

A Literatura dá unha forma de explicalo. Ten os seus riscos e as súas posibilidades. Eu fixen a decisión e o esforzo de contalo dunha maneira moi realista, baseándose no seu relato, pero a ficción tamén pode ser a oportunidade de polo por detrás dos ollos doutro. A literatura e todos os demais soportes serán necesarios para visibilizar o nó que ten a migración e esa preocupación que temos.

Tiñas pensado desde o principio no formato libro?

Ao principio pensei que podía ser un cómic, así que estiven a buscar debuxantes. Por fin decidín facer algo que puidese facer eu mesmo.